Đánh thức ký ức Hà Nội

- Thứ Hai, 16/09/2019, 08:04 - Chia sẻ
Khung cảnh cuộc sống thường nhật hiện ra qua ảnh sắp đặt, những hộp đèn lồng tranh phác họa hay tranh vẽ trình chiếu. Âm thanh tiếng rao nhịp nhàng của người bán hàng dạo vang lên như điệu hát. Tất cả hòa trộn, góp phần đánh thức hương vị Hà Nội xưa.

Những ngày xưa cũ

Ít ai ngờ, một thế giới sống động của những gánh hàng rong rảo bước khắp phố phường Hà Nội xưa cùng với những tiếng rao như điệu hát đã nằm im ở Paris, rồi hiện diện trên những trang sách Pháp năm 2018. Theo chân các nhà nghiên cứu của Viện Viễn Đông bác cổ Pháp trở về Việt Nam, thế giới ấy được tái sinh qua lăng kính nghệ thuật, trong triển lãm “Gánh hàng rong và những tiếng rao trên đường phố Hà Nội”, đang diễn ra tại Trung tâm Văn hóa Pháp (24 Tràng Tiền, Hà Nội). Tên triển lãm cũng là tên cuốn sách, tập hợp các phác thảo, tranh vẽ màu nước được thực hiện bởi 15 sinh viên Trường Mỹ thuật Đông Dương, trong đó có những cái tên sau này trở thành danh họa như Lê Phổ, Tô Ngọc Vân và thầy giáo của họ - Ferdinand de Fénis, từ năm 1925 - 1929.

10 bức phác thảo đen trắng được in trên giấy dó, lồng vào các hộp có lắp bóng đèn và gắn loa nhỏ để phát những tiếng rao trên đường phố Hà Nội. Chảy qua gần một thế kỷ, khung cảnh đường phố hiện lên đôi khi chỉ trong vài đường nét. Ấy là hình ảnh những món ăn được bày bán khắp các góc phố, những thức quà vặt rất Hà Nội, rau quả tươi ngon xứ nhiệt đới. Ấy là chuyển động đung đưa, tao nhã để giữ gánh hàng thăng bằng, là dáng nghiêng nghiêng của người bán hàng khi lấy kem cho những đứa trẻ đang nóng lòng chờ đợi. Ấy còn là âm vang nhạc tính trong tiếng mời gọi khách hàng, có cả những người chuyên thu mua phế liệu, nghe văng vẳng những tiếng rao như: Ai lông gà, lông vịt, đồng nát bán đi… Tóc rối đổi kẹo, vỏ chai, hộp xà phòng bán na...à...ào!!!

27 bức ảnh đen trắng đặt dưới những tấm kính cường lực, kết thành chiếc cầu có thể bước qua, giúp người xem tương tác, sống lại không khí xưa cũ. Các tác phẩm ảnh này thuộc bộ sưu tập của Viện Viễn Đông bác cổ, do tác giả người Pháp, người Việt chụp lại Hà Nội 36 phố phường, con đường, phiên chợ, nổi bật hình ảnh gánh hàng rong. Phố Hàng Than người quẩy đôi quanh gánh, trước cổng chợ Đồng Xuân từng gánh hàng trĩu nặng, người bán cam ở phố hàng Buồm ngày Tết, chợ hoa Tết bên bờ hồ Hoàn Kiếm, người gánh nước trước cổng Đông Hà… Họ chủ yếu đến từ các làng phụ cận Hà Nội,  nay đã sáp nhập vào Thủ đô, còn trước kia là vùng nông nghiệp từng góp phần cung cấp lương thực, thực phẩm cho hơn 100.000 người dân nội đô giai đoạn đó…


Tiếng rao “se cấu, se cấu” và cái dáng nghiêng nghiêng của người bán hàng rong khi lấy kem cho những đứa trẻ đang nóng lòng chờ đợi

Triển lãm “Gánh hàng rong và những tiếng rao trên đường phố Hà Nội” kéo dài đến hết ngày 31.10. Triển lãm do nghệ sĩ nhiếp ảnh Duy Phương làm sắp đặt, những tiếng rao do nghệ sĩ Đàm Quang Minh và các nghệ sĩ trong nhóm Đông Kinh Cổ nhạc thực hiện thu âm.

Sắc màu hoài niệm

Bằng cách kết hợp ảnh chụp, hiệu ứng âm thanh và ký họa, những gánh hàng rong trên đường phố Hà Nội được tái hiện trong phảng phất mùi vị luyến nhớ, hoài niệm. Nghệ sĩ nhiếp ảnh trẻ Duy Phương, người sắp đặt triển lãm chia sẻ, ý tưởng thực hiện không mới, nhưng đủ độc đáo để mỗi người có cơ hội quay về ngày xưa. Ở đây, âm thanh và ánh sáng chính là nghệ thuật chủ đạo, là ngôn ngữ kể chuyện văn hóa, đời sống một thời. “Bỏ lại thành phố ồn ào, náo nhiệt ngoài kia, người ta bước vào không gian này, xem những hộp ảnh và lắng nghe tiếng rao hàng rong, ngồi xuống để xem quá khứ dưới chân mình”, Duy Phương nói.

Các nhà nghiên cứu Pháp đưa cuốn “Gánh hàng rong và những tiếng rao trên đường phố Hà Nội” sang Việt Nam với ý định ban đầu là in ra, giới thiệu tới công chúng. Tuy nhiên, cách tiếp cận một nguồn tư liệu quý như vậy khá lãng phí, Trung tâm Văn hóa Pháp quyết định dựng thành triển lãm, cho khán giả hình thức trải nghiệm khác. Một phần quá khứ của Hà Nội được gìn giữ rất lâu trong Viện Viễn Đông bác cổ ở Paris, giờ đây sống lại trong từng hình ảnh, tiếng rao. Tiếng rao ở đây không phải thu âm thanh có sẵn trên đường phố như một tái hiện, mà là âm thanh mang nhiều sức gợi, được hòa với một chút nhạc, một chút tiếng động đường phố, âm thanh của thiên nhiên...

Chị Dương Thị Thủy, phụ trách văn hóa, Trung tâm Văn hóa Pháp cho biết, những người thực hiện triển lãm đã phải đọc cuốn sách rất nhiều lần. Trong các phác họa bấy giờ cũng vẽ những khuôn nhạc, ghi âm tiếng rao, nhưng nhiều câu không thể hiểu được dù là tiếng Việt. “Ví dụ, se cấu trong phần tiếng Pháp hiểu là kem vị vani nhưng tiếng Việt tôi không thể đoán ra được đó là từ gì. Có thể do một người nước ngoài ghi lại theo tai nghe của họ, có thể không chính xác, sai chính tả… nhưng một điều chúng ta thấy là sự trân trọng vẻ đẹp trong từng góc phố, từng lời rao. Không hiểu sao, nó làm mình cảm giác nuối tiếc, hoài cổ về một thời ông cha chúng ta đã sống như thế”.

Ngày nay, phương thức di chuyển và các mặt hàng của người bán hàng rong đã thay đổi. Xe đạp, thậm chí xe máy dần thay thế phương thức đi bộ bán hàng và đòn gánh. Kỹ thuật rao cũng đã được hiện đại hóa và thích ứng với môi trường đô thị náo nhiệt. Để chào mời khách mua hàng, người ta sử dụng loa kết nối với máy ghi âm chạy bằng bình ắc quy. Hà Nội với gánh hàng rong và tiếng rao trên đường phố bây giờ chẳng khác nào màu sắc đang nhạt dần. Và trong một góc nhỏ, người ta bắt gặp chiếc xe đạp Phượng hoàng cũ của một người mua đồng nát, đồ điện tử cũ mà Viện Viễn Đông bác cổ đã tình cờ mua được. Xâu chuỗi tất cả để cho thấy bước đi của lịch sử, những điều làm nên một phần của Hà Nội một thời, không long lanh nhưng đẹp đẽ.

Thái Minh