Hạn chế lãng phí tài nguyên, thất thu ngân sách

Thiếu chặt chẽ trong phối hợp

Theo đánh giá của Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh, sau 4 năm thực hiện quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng khoáng sản, việc cấp giấy phép hoạt động khoáng sản đã được thực hiện theo hướng cải cách hành chính. Ý thức bảo vệ môi trường từng bước được cải thiện, hạn chế được tình trạng khai thác trái phép, khai thác trộm gây thất thoát tài nguyên khoáng sản quốc gia, thất thu ngân sách. Nhiều doanh nghiệp đã từng bước đầu tư hạ tầng giao thông, trang thiết bị hiện đại, bảo đảm khai thác, sử dụng tiết kiệm, có hiệu quả tài nguyên... Qua đó, góp phần giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho nhiều lao động, tăng thu ngân sách, đáp ứng nguồn nguyên vật liệu cho xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng, phát triển sản xuất, xây dựng nông thôn mới.

Tuy nhiên, làm việc trực tiếp tại một số đơn vị và địa phương, Đoàn giám sát nhận thấy: Chất lượng quy hoạch chưa cao, thiếu tính bao quát, toàn diện, còn điều chỉnh, bổ sung nhiều lần. Trách nhiệm công khai, công bố quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng khoáng sản ở một số đơn vị cấp xã còn hạn chế. Việc thực hiện quy định về đặt trạm cân, camera giám sát chưa đồng bộ… Bên cạnh đó, tình trạng khai thác khoáng sản không đúng vị trí mỏ, khai thác quá độ sâu cho phép xảy ra ở nhiều nơi. Việc khai thác trái phép cát, sạn trên một số lòng sông như: Sông Gianh (Ba Đồn, Quảng Trạch, Tuyên Hóa) sông Kiến Giang, Nhật Lệ (đoạn qua huyện Quảng Ninh), sông Long Đại (Quảng Ninh) diễn biến phức tạp, khó kiểm soát. Tình trạng nợ các loại thuế, phí còn ở mức cao.

Theo nhận định của Đoàn giám sát, bên cạnh do khoáng sản là cát, sỏi lòng sông thường thay đổi vị trí phân bố sau mùa mưa lũ gây khó khăn cho việc thăm dò, đánh giá trữ lượng và công tác kiểm kê, thống kê trữ lượng khai thác hàng năm; các tổ chức, cá nhân hoạt động khai thác và chế biến khoáng sản chủ yếu có quy mô vừa và nhỏ, năng lực tài chính yếu, không đủ kinh phí để đầu tư xây dựng với quy mô công nghiệp, công nghệ khai thác còn lạc hậu… Nguyên nhân chủ quan do việc lập quy hoạch đối với một số khu vực mỏ tính dự báo thấp, thiếu khả thi, phải điều chỉnh, bổ sung; công tác phối hợp giữa các sở, ngành, địa phương có lúc thiếu chặt chẽ. Đáng chú ý, một số doanh nghiệp, người nộp thuế thiếu tự giác trong việc tự kê khai xác định nghĩa vụ tài chính làm thất thu ngân sách; ý thức chấp hành pháp luật về bảo vệ tài nguyên khoáng sản, chấp hành quy định an toàn lao động trong hoạt động khai thác khoáng sản của một số tổ chức, cá nhân còn yếu, nhiều nơi chính quyền thiếu kiên quyết trong xử lý vi phạm...

Ngăn chặn việc khai thác khoáng sản trái phép

Khắc phục những tồn tại trên, Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh kiến nghị Chính phủ nghiên cứu, rà soát trình Quốc hội sửa đổi Luật Quy hoạch năm 2017. Trong đó, việc quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản làm vật liệu xây dựng nên giao thẩm quyền cho cấp tỉnh lập, phê duyệt để phục vụ kịp thời nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương; Bộ Tài nguyên và Môi trường cần ban hành chế tài xử lý hành vi vận chuyển khoáng sản trái phép tương tự như hành vi khai thác khoáng sản trái phép. Đồng thời, Bộ Tài chính cũng cần chỉ đạo ngành thuế có biện pháp quản lý chặt hóa đơn thuế đối với việc mua bán khoáng sản, ngăn chặn tình trạng mua bán, hợp thức hóa chứng từ đối với mua, bán khoáng sản.

Đoàn giám sát cũng đề nghị UBND tỉnh chỉ đạo các sở, ngành liên quan tham mưu cho UBND tỉnh nâng cao chất lượng ý kiến tham gia vào Quy hoạch khoáng sản trên địa bàn tỉnh để Chính phủ phê duyệt bảo đảm tính bao quát, toàn diện, phát huy hết tiềm năng khoáng sản của địa phương. Cùng với đó, chỉ đạo Sở Xây dựng nghiên cứu giải pháp quản lý, khai thác, sử dụng cát trắng ven biển, đất san lấp như các loại khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường khác phục vụ nhu cầu xây dựng, hạn chế lãng phí tài nguyên, thất thu ngân sách… Sở Tài nguyên và Môi trường quản lý chặt việc cấp phép tận thu khoáng sản, kiên quyết không cấp phép đối với những dự án lợi dụng cải tạo mặt bằng để tận thu khoáng sản; quan tâm thực hiện các giải pháp tăng cường bảo vệ môi trường trong khai thác khoáng sản.

Theo Phó Trưởng ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh Mai Xuân Hạp, UBND tỉnh cần chỉ đạo Sở Công thương tăng cường kiểm tra, giám sát việc thi công theo thiết kế để bảo đảm an toàn trong khai thác, giảm thiểu ô nhiễm môi trường; tăng cường quản lý việc lưu hành và tiêu thụ sản phẩm sau khai thác. “Ngành công an tăng cường phối hợp với các đơn vị kiểm tra, xử lý vi phạm trong hoạt động khai thác khoáng sản, nhất là vào ban đêm, ngày nghỉ, tại các địa bàn giáp ranh... Sở GT - VT rà soát, thống kê các phương tiện khai thác, vận chuyển cát, sỏi lòng sông; tăng cường kiểm tra các bến, bãi, điểm tập kết cát, sỏi; xử lý nghiêm các bến bãi, điểm tập kết cát, sỏi trái phép; không cấp giấy phép hoạt động bến thủy nội địa để tập kết cát, sỏi đối với các tổ chức, cá nhân không có giấy phép khai thác khoảng sản”, ông Hạp đề xuất.

Một vấn đề Đoàn giám sát lưu ý là UBND tỉnh cần chỉ đạo UBND huyện Quảng Ninh, UBND xã Trường Xuân có phương án di dời 2 hộ dân trong khu vực khai thác của mỏ đá Lèn Rào Trù ra khỏi phạm vi bị ảnh hưởng do nổ mìn, xử lý tình trạng sử dụng phương tiện vận chuyển có trọng tải nặng làm ảnh hưởng hạ tầng giao thông… UBND các huyện, thị xã, thành phố cũng cần chủ động triển khai phương án bảo vệ khoáng sản chưa khai thác, thực hiện tốt công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về khoáng sản trên địa bàn; phát hiện và ngăn chặn kịp thời tình trạng khai thác khoáng sản trái phép, gây ô nhiễm môi trường trong khai thác, vận chuyển khoáng sản. Xử lý nghiêm trách nhiệm UBND cấp xã tại những nơi để xảy ra tình trạng khai thác, lập bến bãi tập kết, kinh doanh cát sỏi trái phép.