Tạp bút
Mới ngày nào tôi xuôi bè nứa lướt trên sông Đà một ngày mây trắng nhưng rét thấu xương, nước sông trong vắt, nhìn rõ cá bơi. Ngày đó tôi đến một nông trường trồng cam không hạt ở huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình. Cả một nông trường trồng cam 100% phụ nữ, tuổi thanh xuân, các chị chỉ có mơ ước lấy được chồng, có chị chỉ mơ có một đứa con. Mơ một lần thôi, một lần thôi cũng được. Làm đàn bà.
Lần đó còn quá trẻ, tôi chưa đủ sâu sắc để hiểu nỗi đau đơn độc của các chị, nỗi đau và khát khao làm mẹ đơn thân. Rồi tôi được ăn cam ngọt không hạt. Một chị nói có thể vì trồng cam không hạt nên nó vận vào người. Tôi tạm biệt các chị trong nỗi thương cảm cùng giới nhưng thi thoảng nhìn lên trời mây trắng vẫn bay...
Thoáng chốc đã nhiều năm, tôi mới trở lại sông Đà, nhưng không ghé lại nông trường trồng cam. Mặc dù vậy, lòng vẫn ngơ ngẩn trước những mảnh đời bé mọn nơi quả cam vàng không hạt năm ấy, một huyện lỵ xa phố, gần rừng.
Thăm động Thác Bờ, tôi gặp một người đang quét dọn cầu thang ở hang động, hỏi thăm lối rẽ thì bất ngờ nhận ra chị Mịn trồng cam không hạt năm xưa. Chị kể rằng chị đã kiếm được mụn con trai. Chị đơn giản sống, chỉ trồng cây rừng trồng cam nuôi con. Đứa con trai lớn lên khi xuống sông bắt cá, khi lên rừng hái nấm, đủ bữa ăn cho hai mẹ con. Hơn 30 tuổi, giờ cháu đi phụ lái tàu du lịch trên sông, chị Mịn khoe giờ thì cam đã có hạt. Đứa con dâu chị giờ trồng cam ở mạn Cao Phong, nhà ngoại cháu ở đó.
Tuy nhiên, chị em trong đội trồng cam xưa có chị không may mắn, đành phận ở vậy chăn đơn gối chiếc. Xem ra cam không hạt ngọt ngon mà phận người chua chát.
Bây giờ cam Cao Phong và cam không hạt vẫn ngọt và ngon, nhưng thế hệ trồng cam của thế kỷ trước tuổi đã héo như lá vàng. Nhiều câu chuyện nghe có vẻ khó tin, nhưng là có thật ở cuối mạn sông Đà mây trắng vẫn buốt lòng người nghe.
Tôi ngồi nhìn mây trắng bay trên sông, nhìn những đôi vợ chồng đưa con đi du lịch, họ gọi nhau, nhắc nhau ngước nhìn lên nhũ đá, nhìn xuống đá rêu, nhớ đi cẩn thận kẻo ngã, lại thấy thương lắm những người đàn bà trồng cam, lại thấy buốt lòng dù đang nắng tháng 7, đài dự báo sẽ có mưa lớn ở thượng nguồn.
