Nhìn lại 25 năm quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ và vai trò của các nghị sĩ

- Thứ Bảy, 11/07/2020, 06:12 - Chia sẻ
Cách đây một phần tư thế kỷ, đêm ngày 11.7.1995 (giờ Hoa Kỳ), Tổng thống Mỹ Bill Clinton đã chính thức tuyên bố bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Việt Nam. Không ai có thể tưởng tượng rằng, hai nước từng là kẻ thù không đội trời chung, giờ quyết định khép lại quá khứ đau thương, cùng nhau bước sang một chương mới trong lịch sử. Để có những bước đi mang tính bước ngoặt trong quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ, đã diễn ra rất nhiều thay đổi ngay trong cách suy nghĩ, tư tưởng của những người đứng đầu Quốc hội, Chính phủ ở hai phía. Sự kiện này có ý nghĩa đặc biệt, vượt lên trên kỳ vọng của cả người ngoài cuộc và trong cuộc.

Những gì Việt Nam và Hoa Kỳ đã làm được là kết quả của một quá trình dài với nỗ lực bền bỉ của cả hai bên để vượt qua những trở ngại lớn. Trong đó cần phải kể tới đóng góp vô cùng quan trọng của những nghị sĩ Hoa Kỳ đã nỗ lực hết mình vì lợi ích của hai dân tộc như cố Thượng nghị sĩ (TNS) John McCain và cựu TNS, Ngoại trưởng Hoa Kỳ John Kerry, những người được coi là ngọn cờ đầu đặt nền móng cho việc dỡ bỏ lệnh cấm vận của Hoa Kỳ đối với Việt Nam để tiến tới bình thường hóa. Nếu không có sự ủng hộ mạnh mẽ của hai TNS John McCain và John Kerry, tiến trình đó sẽ còn bị trì hoãn nhiều năm nữa khi chống đối ở Quốc hội Hoa Kỳ lúc đó vẫn rất mạnh.

Thượng nghị sĩ John McCain thăm tàu USS John S.McCain ở Cam Ranh ngày 2.6.2017
Nguồn: US Embassy

John McCain - người hóa giải hận thù       

Là một phi công chiến đầu tham gia cuộc chiến tranh Việt Nam, John McCain bị bắt năm 1967 sau khi máy bay của ông bị bắn rơi ở Hà Nội trong phi vụ ném bom miền Bắc. Sau khi được trao trả Hoa Kỳ, McCain bắt đầu sự nghiệp chính trị, trở thành nghị sĩ, TNS, ứng cử viên Tổng thống năm 2000 và 2008, và là người đã có những nỗ lực không mệt mỏi để hóa giải mối hận thù giữa hai đất nước, được nhiều người dân Việt Nam yêu mến coi như một người bạn thân thiết. Trong những năm cuối đời, dù phải chống chọi với căn bệnh ung thư não, TNS McCain vẫn tiếp tục đấu tranh để bảo vệ hòa bình, ổn định, trật tự theo luật pháp ở châu Á - Thái Bình Dương, đặc biệt là trên Biển Đông.

Tôi có may mắn được gặp TNS John McCain từ những ngày đầu bình thường hóa quan hệ giữa hai nước. Trong hơn 20 chuyến thăm Việt Nam của McCain, tôi đã tháp tùng ông trong hơn 10 chuyến, kể cả chuyến thăm cuối cùng vào tháng 6.2017 mà ông rất cảm kích trước quyết định của Quốc hội Việt Nam khi bố trí cho ông lên thăm tàu khu trục USS John S. McCain mang tên cha và ông nội mình đang dừng đỗ ở cảng chiến lược Cam Ranh. Điều tôi cảm nhận sâu sắc nhất về TNS McCain là sự thẳng thắn và quyết tâm chính trị rất lớn của ông trong việc thúc đẩy quan hệ với Việt Nam. Đối với tôi, TNS McCain là một biểu tượng của tinh thần hòa giải, với những đóng góp tích cực của mình, ông đã có một vị trí rất đặc biệt trong lịch sử quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ. 

 John Kerry - người “minh oan cho Việt Nam”

  Cũng là một cựu binh Hoa Kỳ, tham gia lực lượng hải quân trong chiến tranh Việt Nam, TNS - cựu Ngoại trưởng John Kerry thường được coi như cặp bài trùng với TNS John McCain trong vấn đề hàn gắn vết thương giữa hai dân tộc, bình thường hóa và thúc đẩy quan hệ ngoại giao với Việt Nam, mặc dù 2 thượng nghị sĩ thuộc hai đảng đối lập và có quan điểm khác nhau về nhiều vấn đề khác.

TNS John Kerry là người đứng đầu Ủy ban đặc biệt về các vấn đề tù binh và quân nhân mất tích trong chiến tranh (POW/MIA). Khi đó, chiến tranh Việt Nam vẫn còn là vấn đề vô cùng nhạy cảm, nhưng bằng hàng chục chuyến công du Việt Nam và Đông Nam Á, cùng việc nghiên cứu hàng nghìn tài liệu, hình ảnh, ông John Kerry đã làm sáng tỏ tin đồn về binh sĩ Hoa Kỳ bị giam trong “các nhà tù bí mật” ở Việt Nam. Điều đó đã giúp Thượng nghị sĩ giành được sự đánh giá và uy tín cao trong Quốc hội Hoa Kỳ, góp phần có tiếng nói quyết định cùng TNS McCain trong việc vận động Tổng thống Bill Clinton chính thức bình thường hóa quan hệ với Việt Nam.

 Patrick Leahy - 30 năm nỗ lực khắc phục hậu quả chiến tranh

  Tiếp nối ông John McCain và John Kerry, TNS Patrick Leahy, Phó Chủ tịch Ủy ban chuẩn chi Thượng viện Hoa Kỳ, đã dành trọn 30 năm cống hiến cho hoạt động khắc phục hậu quả chiến tranh giữa hai nước. Ông Patrick Leahy được bầu làm Thượng nghị sĩ từ năm 1974, hiện là người cao tuổi nhất tại Thượng viện Hoa Kỳ. Trong thời gian 2012 - 2015, TNS Patrick Leahy giữ vị trí Chủ tịch Thường trực Thượng viện (nhân vật thứ ba trong hệ thống chính trị Hoa Kỳ, sau Tổng thống và Phó Tổng thống). Từ nhỏ ông đã có niềm đam mê với nhân vật anh hùng trong truyện tranh Batman (Người Dơi). Niềm đam mê đó đã mang lại cho ông nhiều cảm hứng trong sự nghiệp chính trị và những nỗ lực nhằm góp phần giải quyết hậu quả của các cuộc chiến. TNS Leahy đã sáng lập “Quỹ các nạn nhân chiến tranh Leahy” để giúp hàng nghìn người Việt Nam hồi phục khả năng vận động và bớt mặc cảm với xã hội. Đối với TNS Leahy, cột mốc hợp tác đỉnh cao giữa hai bên nhằm khắc phục nỗi đau do chiến tranh để lại là hoàn thành dự án xử lý dioxin tại sân bay Đà Nẵng và khởi công dự án ở sân bay Biên Hòa, điểm nóng ô nhiễm dioxin lớn nhất còn lại tại Việt Nam do Chính phủ Hoa Kỳ trực tiếp viện trợ.

  Sẽ là thiếu sót khi không nhắc tới những nghị sĩ khác có vai trò thúc đẩy quan hệ song phương Việt Nam - Hoa Kỳ như Pete Peterson, Jim Web, Chuck Hagel va Eni Faleomavaega. 25 năm không phải là quãng đường dài trong lịch sử quan hệ hai nước, song những gì Việt Nam và Hoa Kỳ đạt được, trong đó có vai trò của Quốc hội Hoa Kỳ, các nghị sĩ Hoa Kỳ và Quốc hội Việt Nam, các ĐBQH thực sự ấn tượng, góp phần không nhỏ trong giai đoạn mở đường và sự hợp tác vượt bậc của hai nước trên tất cả các lĩnh vực trong giai đoạn hiện nay.

Có thể lý giải rằng bên cạnh lợi ích song phương, hai nước ngày càng gần nhau hơn vì cùng chia sẻ lợi ích chiến lược trong việc duy trì hòa bình, an ninh, ổn định, hợp tác và trật tự dựa trên luật lệ tại khu vực châu Á - Ấn Độ dương - Thái Bình dương, trong đó có các vấn đề Biển Đông, Mekong, Bán đảo Triều Tiên và phối hợp tại các diễn đàn khu vực, quốc tế. Điều quan trọng hơn, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ ngày nay được phát triển trên cơ sở nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và thể chế chính trị của nhau với lòng tin chiến lược giữa nhân dân, lãnh đạo cấp cao giữa hai quốc gia ngày càng được củng cố và nâng cao.

Nguyễn Tường Vân - Tổng thư ký AIPA