Thời khắc thử thách

Cuộc gặp đầu tiên sau 5 tháng

Đây là cuộc gặp gỡ trực tiếp đầu tiên của các nhà lãnh đạo EU kể từ 5 tháng qua, khi dịch Covid-19 bùng phát. Hội nghị lần này được kỳ vọng sẽ có tiếng nói chung thống nhất về khoản ngân sách mới của khối giai đoạn 2021 - 2027 và quỹ phục hồi trị giá 750 tỷ euro, trong bối cảnh các nước Bắc Âu và Tây Âu vẫn còn bất đồng với Nam Âu xung quanh ngân sách của khối và gói hỗ trợ.

Trong vai trò Chủ tịch luân phiên của khối trong 6 tháng cuối năm, Thủ tướng Đức Angela Merkel đã kêu gọi các nhà lãnh đạo gạt bỏ bất đồng, nỗ lực để đưa khối vượt qua thách thức, khi mà dịch Covid-19 vẫn đang diễn biến khó lường, ảnh hưởng tới mọi mặt đời sống.

“Đây là khoảnh khắc của sự thật và tham vọng đối với EU”, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron phát biểu với báo giới khi tham dự phiên họp ngày đầu tiên. Ông bày tỏ “tin tưởng nhưng thận trọng” khả năng đạt được một thỏa thuận về gói cứu trợ.

Thủ tướng Đức Angela Merkel lo ngại về “những khó khăn không thể tránh khỏi của quá trình đàm phán”.

Thủ tướng Luxembourg Xavier Bettel thì cho biết, ông phải mang thêm một bộ quần áo đến Brussels, đề phòng cuộc họp có thể kéo dài hơn so với 2 ngày như kế hoạch. Dù chỉ là câu nói hài hước của Thủ tướng Luxembourg nhưng cũng phản ánh thực tế về những khó khăn để các nước thành viên có thể đạt được đồng thuận tại Hội nghị.

Chủ tịch Hội đồng châu Âu, Thủ tướng Bỉ Charles Michel thì tỏ ra lạc quan hơn: "Tôi hoàn toàn tin rằng với quyết tâm chính trị, chúng tôi sẽ có được tiếng nói chung”.

Các nhà lãnh đạo tham dự phiên họp đều phải đeo khẩu trang. Đây cũng là lần đầu tiên trong lịch sử hội nghị của EU, không có bất kỳ phóng viên nào được phép có mặt trong tòa nhà. Ngày họp trực tiếp đầu tiên khá đặc biệt khi có 2 nhà lãnh đạo cùng được tổ chức tiệc sinh nhật, đó là Thủ tướng Merkel, 66 tuổi và Thủ tướng Bồ Đào Nha Antonio Costa, 59 tuổi.

750 tỷ euro trên bàn đàm phán

Trên bàn đàm phán lần này, hồ sơ quan trọng nhất chính là quỹ phục hồi kinh tế trị giá 750 tỷ euro (khoảng 845 tỷ USD) và ngân sách dài hạn của EU (giai đoạn 2021 - 2027).

Gói hỗ trợ, do Pháp - Đức đề xuất, được đánh giá là mang tính sống còn đối với các nền kinh tế khu vực trong bối cảnh EU đang phải đối mặt với các thách thức lớn nhất kể từ khi khối này thành lập. Đại dịch Covid-19 đã khiến tất cả các nước EU đều chịu thiệt hại kinh tế nặng nề, như Italy, Tây Ban Nha, Pháp năm nay sẽ tăng trưởng âm đến 10%. Ngay cả cường quốc kinh tế Đức cũng sẽ tăng trưởng âm. Từ khi đại dịch bùng phát, Liên minh châu Âu cũng như từng nước thành viên đã phải tung ra hàng nghìn tỷ euro cứu trợ khẩn cấp, nhưng với viễn cảnh đại dịch Covid-19 còn hết sức phức tạp, thậm chí có thể bùng phát trở lại trong 1 - 2 tháng tới và kéo dài đến năm 2021, châu Âu vẫn phải bơm thêm tiền để vực dậy các nền kinh tế. Vì thế, nếu không nhanh chóng thông qua được gói hồi phục này thì nền kinh tế nhiều nước thành viên EU sẽ đứng trước nguy cơ sụp đổ, các tập đoàn, doanh nghiệp mũi nhọn của châu Âu trong một số ngành chiến lược có nguy cơ bị thâu tóm, rủi ro chảy máu chất xám có thể diễn ra khi nhiều lao động chất lượng cao thất nghiệp hoặc bị lôi kéo sang các công ty nước ngoài.

Chi tiết đặc biệt quan trọng của gói cứu trợ này là Chính phủ của bà Merkel đã thay đổi quan điểm, chấp nhận trả nợ chung cho các nước khác. Bản chất của gói phục hồi 750 tỷ euro là EU sẽ đi vay khoản tiền này trên thị trường tài chính để phân bổ cho các nước, còn việc trả nợ sẽ do tất cả thành viên cùng gánh vác. Trước đây Đức luôn phản đối ý tưởng này vì cho rằng các nước Nam Âu quá ỷ lại và quản trị ngân sách không tốt.

Đoàn kết nhưng…

Theo nguyên tắc bỏ phiếu của EU, mỗi nước có một lá phiếu phủ quyết, điều đó có nghĩa rằng, bất kỳ sự quay lưng của thành viên nào cũng có khả năng làm đổ sông đổ biển cả quá trình đàm phán.

Hiện tại, nhóm các nước gồm Hà Lan, Áo, Đan Mạch, Thụy Điển và mới đây có thêm Phần Lan, chưa hài lòng với cơ chế phân bổ gói 750 tỷ euro. Lý do là vì trong 750 tỷ euro chỉ có 250 tỷ euro dưới dạng cho vay lãi suất thấp còn 500 tỷ euro là dưới dạng trợ cấp, nghĩa là các nước không phải tự trả mà sẽ khấu trừ vào ngân sách dài hạn của EU.

Nhóm 4 nước phản đối, đặc biệt là Hà Lan, cho rằng phần trợ cấp này quá lớn và nhiều nước Nam Âu (như Italy, Tây Ban Nha, Hy Lạp…) sẽ đặc biệt được hưởng lợi nên phải điều chỉnh, giảm bớt phần trợ cấp, tăng thêm phần vay trả nợ. Ngoài ra, các nước này cũng yêu cầu việc phân bổ nguồn tiền phải đi kèm với nghĩa vụ giải trình minh bạch, tức phải nói rõ dùng nguồn tiền đó làm gì, cũng như thực hiện một số cải cách. Điều này lại bị các nước Nam Âu phản đối vì một số nước xem yêu cầu đó là một sự xúc phạm.

Vị lãnh đạo khó thuyết phục nhất có lẽ là Thủ tướng Hà Lan Mark Rutte, người được cho là “đối tượng” gây ra thất bại của hội nghị hồi tháng 2 vừa qua. Tại Brussels, ông đã nhấn mạnh rằng: Đồng ý là phải đoàn kết, nhưng cũng cần yêu cầu các nước này (ám chỉ các nước Nam Âu) chứng tỏ được nỗ lực để có thể tự giải quyết vấn đề của mình trong những lần sau. Điều đó phải được thể hiện thông qua những biện pháp cải cách thị trường lao động, hệ thống hưu trí…”.

Để có thể “trói buộc” cam kết của các nước kể trên, ông Rutte yêu cầu các kế hoạch cải cách phải được thông qua với sự nhất trí tuyệt đối của 27 nước thành viên chứ không phải theo đa số tương đối như ý tưởng ban đầu của Chủ tịch EU Charles Michel.

Cuối cùng, đó là các bất đồng khá nhạy cảm về việc gắn sự phân bổ tiền phục hồi kinh tế với nghĩa vụ bảo đảm các nguyên tắc về nhà nước pháp quyền. Điều kiện này được xem là nhắm vào các nước Đông Âu như Ba Lan, Hungary và cũng bị các nước này phản đối rất mạnh.

Trong bối cảnh hiện nay, các cụm từ đoàn kết hay thỏa hiệp được nhắc đến nhiều nhất như một phép thử của liên minh lá cờ xanh giữa những rạn nứt nội bộ. Tuy nhiên, với việc Đức, cường quốc kinh tế số 1 châu Âu, đảm nhiệm chức Chủ tịch luân phiên của EU vào giai đoạn này có thể được coi là một thuận lợi. Thủ tướng Merkel đã chứng tỏ quyết tâm chính trị khi tuyên bố sẵn sàng nhượng bộ để đạt được thỏa thuận. Tuy nhiên, các nhà quan sát cho rằng, khả năng đó không cao và kịch bản khả thi hơn là tại Hội nghị Thượng đỉnh này các nước sẽ thống nhất được một lộ trình để thông qua gói hồi phục này trong thời gian nhanh nhất, có thể là một cuộc gặp trực tiếp khác tới đây.