Bài 1: Động thái tích cực

Cạnh tranh công bằng, sòng phẳng

Theo dự thảo Đề án, đối tượng thuộc diện bị kiểm soát là các dự án, cơ sở sản xuất lớn thuộc loại hình sản xuất có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao hoặc có công nghệ lạc hậu, lượng phát sinh chất thải lớn, vị trí đặt dự án nhạy cảm về môi trường. Dự thảo Đề án cũng đưa ra danh mục 16 loại hình sản xuất công nghiệp thuộc diện cần kiểm soát đặc biệt ở cấp Trung ương. Nguy cơ gây ô nhiễm môi trường của dự án, cơ sở sản xuất thuộc danh mục cần kiểm soát đặc biệt được phân thành mức rất cao, cao và thấp dựa trên các tiêu chí về trình độ công nghệ sản xuất, mức độ đáp ứng yêu cầu của các công trình và biện pháp bảo vệ môi trường, năng lực phòng ngừa và ứng phó sự cố môi trường, năng lực quản lý, giám sát môi trường và chấp hành quy định pháp luật về bảo vệ môi trường.

Kèm theo các tiêu chí này, Bộ Tài nguyên và Môi trường đề xuất 28 dự án có tên trong danh sách kiểm soát đặc biệt ở trung ương. Cấp địa phương sẽ được rà soát và báo cáo lại với bộ vào dịp cuối mỗi năm. Ngoại trừ dự án Khu liên hợp sản xuất gang thép Formosa (Hà Tĩnh) đã phải chịu sự kiểm soát đặc biệt của Bộ Tài nguyên và Môi trường từ tháng 5.2017, các dự án còn lại là các dự án đã, đang và sẽ xây dựng, dự kiến phải kiểm soát đặc biệt về môi trường kể từ năm 2018. Và không có nghĩa tất cả các dự án chịu sự kiểm soát đặc biệt về môi trường là có vấn đề về môi trường. Hình thức kiểm soát đặc biệt còn đồng nghĩa với việc phòng ngừa rủi ro.

Formosa Hà Tĩnh thuộc diện kiểm soát đặc biệt theo Đề án của Bộ Tài nguyên và Môi trường

PGS.TS. Trương Mạnh Tiến, Chủ tịch Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng đây là việc phải làm ngay vì vấn đề ô nhiễm môi trường đã tích lũy trong một thời gian dài, kể từ khi chúng ta “trải thảm” thu hút doanh nghiệp đầu tư. Việc kiểm soát đặc biệt sẽ giúp các doanh nghiệp cạnh tranh công bằng và sòng phẳng hơn. “Những báo cáo từ sau khi kiểm soát đặc biệt cùng với những tư liệu, tài liệu của các đoàn thanh tra trước đó sẽ cho thấy cả quá trình đánh giá và rút ra kết luận chính xác nhất để buộc tội cơ sở vi phạm, giải oan cho cơ sở làm tốt”, ông Tiến phân tích.

Tiêu chí phải rõ ràng

Đánh giá đây là một động thái rất tích cực của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu môi trường và Cộng đồng Nguyễn Ngọc Lý cho biết, lần đầu tiên có Đề án kiểm soát đặc biệt với từng ngành cụ thể và lại chọn lọc, tách bạch được những cơ sở có nguy cơ ô nhiễm cao như vậy.

Tuy nhiên, theo bà Nguyễn Ngọc Lý, cách thức kiểm soát dựa trên các tiêu chí, thang điểm chưa thỏa đáng. Tên của Đề án cũng chưa sâu sắc và đầy đủ. Nếu ví ô nhiễm môi trường như một bó đũa thì ta phải tách ra từng chiếc mới bẻ gãy được. “Trước tiên, phải giải quyết được 3 chiếc đũa lớn là ô nhiễm nước thải, khí thải và rác thải rắn của các ngành công nghiệp, liệu chúng đã được xử lý đúng mức hay chưa. Trong đó, ô nhiễm nguồn nước là cây đũa lớn nhất, cứng nhất cần ưu tiên “bẻ” trước nhất, nhưng không có nghĩa chúng ta coi nhẹ các vấn đề khác”. Bà Nguyễn Ngọc Lý cho rằng, như vậy mới giải quyết gốc rễ của vấn đề, còn nếu thực hiện như thời gian qua có nghĩa chúng ta vẫn theo hướng tiếp cận cả “bó đũa” và khó đạt kết quả mong muốn.

Đại diện dự án Nhà máy Giấy Lee&Man Việt Nam - đối tượng thuộc diện kiểm soát đặc biệt theo dự thảo Đề án - cho biết, việc đánh giá đầy đủ, chính xác và khách quan nguy cơ gây ô nhiễm môi trường là cần thiết để tạo ra sân chơi và môi trường kinh doanh bình đẳng cho các doanh nghiệp. Tuy nhiên, để đánh giá đầy đủ, chính xác, khách quan, cần dựa vào những tiêu chí rõ ràng, đầy đủ, khoa học về các cơ sở có nguy cơ cao về ô nhiễm môi trường, từ công nghệ và thiết bị của dây chuyền sản xuất đến hệ thống xử lý chất thải, nước thải công nghiệp. Danh sách doanh nghiệp, ngành nghề, khu vực thuộc diện kiểm soát đặc biệt cần phải được xây dựng dựa trên những tiêu chí khách quan, khoa học và rõ ràng. Áp dụng những tiêu chuẩn về môi trường công bằng, khách quan cho tất cả các doanh nghiệp.