Cách tiếp cận mới trở thành xu thế

Từ một ý tưởng…

Makassar và nhiều thành phố khác tại Indonesia đều đang gặp phải vấn đề số lượng bãi rác ngày càng tăng nhanh tại các vùng ven thành phố. Mỗi ngày thành phố 2,5 triệu dân thải ra 800 tấn rác - hầu hết được tập kết tại bãi rác cao bằng một tòa nhà 5 tầng, trải dài khắp một vùng.

Trước tình hình đó, ngân hàng rác hay Ngân hàng Sampah trong tiếng Indonesia đã ra đời. Mô hình này cho phép người dân xả rác có thể tái chế chai nhựa, giấy và chuyển đến nơi tập kết gọi là ngân hàng - nơi cân rác và định giá. Giống như một ngân hàng thông thường, khách hàng có thể mở tài khoản, gửi tiết kiệm bằng rác rồi đổi sang đồng rupiah và rút tiền theo kỳ.

Đây là mô hình mới đầy thuyết phục trong quản lý rác thải. Mô hình này hình thành trên cơ sở quy định của Luật Quản lý chất thải năm 2008 và được chuyển đổi từ mô hình thu gom, xử lý chất thải sang mô hình 3R (giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế) nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chất thải mà Chính phủ Indonesia hướng tới.

Ngân hàng chất thải là một tổ chức dựa vào cộng đồng mà việc thành lập có thể được khởi xướng bởi Chính phủ, các tổ chức phi chính phủ hoặc khu vực tư nhân. Hoạt động được thúc đẩy bởi cộng đồng để có hiệu quả kinh tế và thân thiện với môi trường. Ngân hàng rác thải như một doanh nghiệp thuộc sở hữu của những người coi là lãng phí như một mặt hàng kinh tế có giá trị và tiết kiệm, có các công cụ liên quan đến cộng đồng sự quản lý.

Ngân hàng chất thải có một cơ chế hoạt động tương tự như các ngân hàng thông thường. Mọi người có một tài khoản tại ngân hàng chất thải và mang rác thải sinh hoạt của họ (thường là vô cơ) đến ngân hàng để xử lý như một khoản tiền gửi. Các giao dịch được ghi lại trong “sổ tiết kiệm” mà khách hàng mở hoặc theo một cách khác trong danh sách do ngân hàng lưu giữ. Nhiều ngân hàng cũng đồng ý tiếp nhận cả rác thải hữu cơ trong khi số còn lại ủng hộ việc ủ phân tại nhà. Các ngân hàng bán số rác mà khách hàng ký gửi cho các đại lý lưu động để tái sử dụng hoặc tái chế. Số tiền thu lại được gửi vào các tài khoản của khách hàng qua ngân hàng và được rút ra khi cần thiết sau khi khoản đóng góp khoảng 15% được trừ vào chi phí hoạt động của ngân hàng.

Giới chức cam kết chi trả với mức giá được niêm yết công khai tại ngân hàng, để bảo đảm mức giá ổn định. Rác tái chế sau đó được bán cho bên thu mua và cuối cùng được chuyển đến nhà máy tái chế.

Ông Ary Budianto - một bên đối tác mua hàng tấn rác từ các ngân hàng ở Makassar cho biết: “Đây là một ngành nghề kinh doanh lý tưởng. Bằng cách tham gia vào thị trường, thành phố bảo đảm các nhà thu gom rác phải dùng một mức giá cố định. Sự khác biệt ở đây là khối lượng hàng hóa, nhưng họ thậm chí cũng không gian lận trong việc cân đo”.

… đến Hiệp hội Ngân hàng rác thải

Ngân hàng chất thải đầu tiên được thành lập tháng 2.2008 tại làng Badegan ở Regionof Bantul, Yogyakarta. Indonesia khi đó tuyên bố rằng đây là ngân hàng đầu tiên trên toàn thế giới. Ngay sau đó, số lượng các ngân hàng bắt đầu phát triển theo cấp số nhân. Tháng 2.2012, có 471 ngân hàng và vào cuối tháng 6.2012 đã có 728 ngân hàng, tạo ra 31,2 triệu Rupiah (Rp) mỗi tháng. Theo Bộ Môi trường, đến tháng 6.2013, Indonesia có 1.195 ngân hàng rác tại 58 huyện và thành phố sử dụng 106.000 công nhân. Nhiều công ty đã biến ngân hàng chất thải trở thành một phần trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp họ.

Đến năm 2014, Bộ Môi trường đã đặt mục tiêu phát triển các ngân hàng rác ở 250 thành phố trên khắp Indonesia với 25 ngân hàng rác ở mỗi thành phố lên tới 6.250 ngân hàng. Đến năm 2014, Surabaya có hơn 28 cơ sở xử lý chất thải phi tập trung đang hoạt động, trong khi một ngân hàng tập trung đã ngừng hoạt động. Tangerang (phía tây Jakarta với dân số khoảng 2 triệu người) có hơn 1.000 trong khi ở khu vực Depok (phía Nam Jakarta với dân số tương đương) có tổng cộng 2.000 đơn vị ngân hàng rác thải. Đến năm 2014 với sự giúp đỡ của Shell Indonesia, cơ sở tái chế TEMESI đã mở ngân hàng rác thải của riêng mình.

Năm 2017, số ngân hàng rác thải tăng đáng kể, tăng từ 5.244 đến 7.488. Khách hàng của những ngân hàng này cũng tăng đáng kể. Trong năm 2018, con số lên tới hơn 200.000 người đăng ký sử dụng dịch vụ của ngân hàng. Ngày 15.3.2017, mô hình này được phát triển thêm một bước về chất sau khi Hiệp hội Ngân hàng rác thải (ASOBSI) được thành lập (http://www.asobsi.org), tạo tiền đề để các ngân hàng hợp tác, trao đổi bảo vệ quyền lợi cho nhau. Các nhà quản lý ngân hàng rác thải cũng bắt đầu hình thành cương lĩnh và mục tiêu hành động với các cuộc họp phối hợp định kỳ hàng năm.

Theo báo cáo năm 2020, tỷ lệ đóng góp của các ngân hàng trong việc giảm số lượng rác thải phát sinh ở Indonesia là 1,7% vào năm 2017 và 2,37% vào năm 2018.