Từ năm 2009 - 2019, tổng số vụ bạo lực gia đình được phát hiện trên cả nước là 297.498 vụ; số vụ bạo lực gia đình giảm dần qua các năm: Năm 2009 là 53.206 vụ, giảm xuống còn 20.108 vụ trong năm 2015 và chỉ còn 8.176 vụ trong năm 2019. Tuy nhiên, đây chỉ là số liệu thống kê được, lý do khiến Luật Phòng, chống bạo lực gia đình chưa thực sự đi vào cuộc sống là do còn người dân, tổ chức e ngại khi đề cập về bạo lực gia đình nói riêng, bạo lực giới nói chung.
Sợ ảnh hưởng đến… phong trào
Từ ngày 1.7.2008 đến ngày 31.7.2018 Tòa án Nhân dân các cấp đã thụ lý theo thủ tục sơ thẩm 1.422.067 vụ án ly hôn, đã giải quyết 1.384.660 vụ, đạt tỷ lệ 97,4%, còn lại 37.407 vụ đang trong quá trình giải quyết. Trong số 1.384.660 vụ án ly hôn tòa án đã giải quyết, có 1.060.767 vụ xuất phát từ nguyên nhân bạo lực gia đình như: Bị đánh đập, ngược đãi; vợ hoặc chồng nghiện ma túy, rượu chè, cờ bạc; ngoại tình (chiếm 76,6% các vụ án ly hôn).
Theo kết quả điều tra, tổng hợp của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch từ 63 tỉnh/thành phố, có 14 nguyên nhân chính dẫn đến bạo lực gia đình. Trong đó, nguyên nhân đầu tiên phải đề cập tới là nhận thức về pháp luật của người dân, cán bộ, chính quyền, đoàn thể hạn chế, bao che, không khai báo, sợ chê cười… thậm chí sợ ảnh hưởng đến phong trào, thi đua của địa phương, đơn vị. Điều này cũng dễ hiểu khi góp ý phê bình trong cộng đồng dân cư là biện pháp được các bên ưu tiên lựa chọn.
Báo cáo của ngành tư pháp cho thấy, giai đoạn 2009 - 2019, đã có 33.275 vụ bạo lực gia đình mà người gây bạo lực được xử lý, trong đó biện pháp góp ý phê bình trong cộng đồng dân cư được áp dụng chủ yếu (24.523 vụ, chiếm khoảng 73,6%); áp dụng biện pháp cấm tiếp xúc là 977 vụ, các biện pháp giáo dục là 5.532 vụ; tạm giữ xử phạt hành chính là 1.893 và xử lý hình sự 350 vụ. Trong giai đoạn này, có 17.415 người gây bạo lực và 17.841 nạn nhân bạo lực gia đình được tư vấn về các kiến thức, kỹ năng, hành vi phòng chống bạo lực gia đình. Trong hơn 10 năm qua, có khoảng 24.985 nạn nhân bạo lực gia đình đến các cơ sở khám, chữa bệnh, 16.330 nạn nhân được các trợ giúp bởi các cơ sở hỗ trợ nạn nhân bạo lực gia đình và 2.726 nạn nhân được các cơ sở bảo trợ xã hội trợ giúp. Cũng trong thời gian này, các địa chỉ tin cậy ở cộng đồng trên cả nước cũng đã hỗ trợ, giúp đỡ cho 34.263 nạn nhân bị bạo lực gia đình.
Đại diện Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đánh giá, công tác phát hiện, tố giác, ngăn ngừa, xử lý vi phạm theo quy định của pháp luật về bạo lực gia đình chưa được thực hiện đồng bộ, chủ yếu do nạn nhân tố giác. Các biện pháp xử lý vi phạm về phòng chống bạo lực gia đình như góp ý, hòa giải, phê bình tại cộng đồng, xử phạt hành chính chưa bảo đảm tính răn đe.
Nguồn: ITN
Thủ tục chưa thân thiện
Hiện nay, các thủ tục hành chính và điều kiện để xử lý vụ việc bạo lực gia đình còn khá phức tạp, nhất là quy định về viết đơn, tố cáo. Nhiều nạn nhân bạo lực gia đình ngại tiếp xúc với chính quyền vì không biết phải trình bày thế nào, thậm chí bị người gây bạo lực đe dọa nếu viết đơn hoặc tố cáo. Trong khi đó, các biện pháp cấm tiếp xúc cũng chưa thực sự bảo vệ nạn nhân bạo lực gia đình. Khi áp dụng biện pháp cấm tiếp xúc thì nạn nhân thường là người phải ra khỏi nhà (chủ yếu là phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi). Từ đó dẫn đến việc nạn nhân có thể phải chịu bạo lực kép từ gia đình và cả xã hội. Các cơ sở hỗ trợ nạn nhân bạo lực gia đình hiện nay hoạt động chưa hiệu quả, đặc biệt một số cơ sở chỉ có tên trong luật mà chưa có ở thực tiễn sau 12 năm Luật Phòng, chống bạo lực gia đình triển khai.
Không chỉ vướng trong quá trình xử lý ban đầu (hướng dẫn viết đơn, xử lý vụ việc, tiếp xúc ban đầu với nạn nhân…), việc hỗ trợ nạn nhân bạo lực gia đình trong các trường hợp khẩn cấp còn mang nặng thủ tục hành chính và không phù hợp với những trường hợp cần ra khỏi nhà để bảo vệ an toàn tính mạng. Trong khi đó, quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực phòng chống bạo lực gia đình hiện chưa nhất quán với Bộ luật Hình sự năm 2015. Cụ thể, Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định “Người nào xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự của người khác bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm”. Xúc phạm nhân phẩm, danh dự của người khác là một dạng bạo lực tinh thần, song, hành vi này đối với thành viên gia đình chỉ bị phạt tiền chỉ từ 500.000 đồng đến 1.500.000 đồng (Điều 51, Nghị định số 167/2013/NĐ-CP).
Như vậy, quy định về hành vi bạo lực tinh thần trong pháp luật về phòng chống bạo lực gia đình không còn phù hợp với Bộ luật Hình sự năm 2015. Thực tiễn 12 năm thực hiện Luật Phòng, chống bạo lực gia đình cho thấy, hình thức xử phạt đối với người có hành vi bạo lực gia đình cần có những quy định đặc thù để nâng cao hiệu quả. Bởi, thực tế cho thấy, trong nhiều trường hợp, nạn nhân bạo lực là người vợ/chồng hoặc bố mẹ là người nộp tiền phạt hoặc phải lấy tiền từ quỹ chi tiêu chung của gia đình để nộp phạt cho người gây bạo lực gia đình. Điều này khiến cho nạn nhân không muốn tố cáo hành vi bạo lực gia đình. Kinh nghiệm của nhiều quốc gia trên thế giới đã thay thế phạt tiền người gây bạo lực gia đình là người vợ/chồng bằng hình thức giáo dục bắt buộc.
