Cần sớm có khung chính sách về thích ứng với Covid - 19

Thay mặt Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tôi cảm ơn các chuyên gia trong nước và quốc tế đã tham dự và đóng góp trách nhiệm, tâm huyết, thể hiện khát khao cống hiến, đóng góp cho đất nước, cho Quốc hội. Đây là cuộc Tọa đàm tham vấn chuyên gia đầu tiên được tổ chức trong nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV nhưng đã thu hút được nhiều ý kiến chất lượng, sâu sắc. Các ý kiến, đề xuất tại Tọa đàm là chất liệu quan trọng để các cơ quan của Quốc hội thẩm tra chính thức các báo cáo kinh tế, xã hội của Chính phủ trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ Hai tới; cũng là cơ sở để Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, nghiên cứu và triển khai các công việc thuộc thẩm quyền để cùng với Chính phủ và cả hệ thống chính trị sớm đưa đất nước vượt qua những khó khăn hiện nay.

Hỗ trợ tài khóa, tiền tệ theo hướng cân bằng hơn

Các chuyên gia trong nước và quốc tế thống nhất nhận định: việc kiểm soát thành công đại dịch Covid – 19 và các giải pháp mạnh mẽ của năm 2020 đã giúp Việt Nam ngăn chặn được suy giảm kinh tế, duy trì được tốc độ tăng trưởng 2,91%  - một trong những mức tăng trưởng cao nhất thế giới và vẫn duy trì được trong nửa đầu năm 2021. Chúng ta cũng bảo vệ được sức khỏe, tính mạng của người dân. Tuy nhiên sức khỏe của người dân, doanh nghiệp đang bị suy giảm đáng kể do tác động của đại dịch. Biến chủng Delta khiến dịch Covid - 19 bùng phát mạnh trở lại từ tháng 4 đến nay, cao điểm là tháng 7.2021 đã tác động nặng nề đến kinh tế, xã hội, hệ thống y tế và sức khỏe thể chất, tinh thần của người dân. 

Các chuyên gia cũng thống nhất đánh giá có 5 nguyên nhân khiến Việt Nam chuyển từ vị trí “ngôi sao” xuống nhóm nước có tốc độ tăng trưởng trung bình của thế giới trong năm nay như: tình hình y tế xấu đi; các chương trình tiêm chủng chậm ngay cả khi đã được tăng tốc trong thời gian gần đây; thực hiện các biện pháp hạn chế di chuyển nghiêm ngặt hơn; việc thực hiện các chính sách còn thiếu đồng bộ, thiếu linh hoạt khiến hiệu quả chống dịch chưa đạt như mong muốn; chính sách ứng phó về kinh tế có quy mô còn khiêm tốn, chính sách tiền tệ ở mức trung bình thấp, chính sách tài khóa chưa tham gia nhiều do nguồn lực còn hạn chế; các chương trình trợ giúp xã hội cũng còn hạn chế.

Về xu hướng thế giới cuối năm và những năm tới, Ngân hàng Thế giới dự báo tốc độ tăng trưởng năm 2021 khoảng 5,6%, theo dự báo của Quỹ Tiền tệ quốc tế là khoảng 6%. Tuy nhiên, một nhận định cần hết sức lưu ý là, triển vọng kinh tế toàn cầu đang có sự phân hóa sâu sắc. Nhóm các nước phục hồi mạnh, là những nước phát triển, chủ động được nguồn cung vaccine, đã đạt được miễn dịch cộng đồng và có tiềm lực kinh tế để thực hiện các gói chính sách hỗ trợ quy mô lớn, có những nước đã thực hiện “siêu nới lỏng” cả về chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ. Nhóm thứ hai là các nước phục hồi chậm, có thể đối mặt với sự bùng phát trở lại của dịch Covid – 19 chủ yếu là các nước đang phát triển. Năm 2020, Việt Nam thuộc nhóm đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế cao của thế giới. Nhưng sang năm 2021, 2022, các nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam có nguy cơ bị lỡ nhịp với kinh tế thế giới do chưa chủ động được vaccine và quy mô, thực lực, tiềm lực của nền kinh tế còn hạn chế. Tuy nhiên, không ai và không quốc gia nào có thể an toàn nếu vẫn còn có các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi Covid-19. Do vậy, phải thực hiện cơ chế chia sẻ vaccine công bằng, bình đẳng trên phạm vi toàn cầu cho các nước nghèo hơn, khó khăn hơn. 

Một vấn đề khác cũng được các chuyên gia đưa ra là, nguy cơ suy giảm tăng trưởng trong dài hạn. Đây là rủi ro kép. Thứ nhất là, chiến lược vaccine trên toàn cầu chậm hơn dự kiến và độ bao phủ không đồng đều. Thứ hai là, chính sách tài khóa, tiền tệ có thể bị thắt chặt hơn nếu các nước phát triển thắt chặt các chính sách này nhanh hơn dự kiến để đối phó với rủi ro gia tăng lạm pháp do áp dụng chính sách “siêu nới lỏng”. Vấn đề này Quốc hội và Chính phủ phải tính toán rất kỹ vì khi chúng ta bắt đầu phục hồi được thì các nước phát triển có thể đã thắt chặt chi tiêu để đối phó với những bất ổn vĩ mô. Nếu tăng trưởng kinh tế của các đối tác chiến lược, đối tác của Việt Nam trong các Hiệp định thương mại tự do như CPTPP, RCEP, EVFTA… chững lại hoặc suy giảm thì sẽ ảnh hưởng tới sự phục hồi kinh tế của nước ta. Do đó, không thể lạc quan một chiều, phải đánh giá, dự báo được các xu hướng và nguy cơ để có chính sách phù hợp.

Trong thời gian tới, các chuyên gia thống nhất cho rằng, Việt Nam cần tiếp tục kiên định mục tiêu kép nhưng có ưu tiên về thời điểm, địa bàn cụ thể đối với phòng, chống dịch và phát triển kinh tế. Bộ Chính trị đã có kết luận rất rõ về vấn đề này, trong đó, khẳng định kiên trì thực hiện mục tiêu kép nhưng ưu tiên mục tiêu nào thì phụ thuộc vào diễn biến của dịch bệnh, ở những địa bàn cụ thể, trong đó có lưu ý trước mắt tập trung ưu tiên nhiều hơn cho phòng, chống dịch, đặt sức khỏe của người dân lên trên hết và trước hết. Chúng ta vẫn đang đi theo đúng quan điểm này. Đường hướng của Việt Nam là rất rõ. 

Các chuyên gia cũng thống nhất về việc phải tập trung đẩy nhanh chiến lược tiêm chủng vaccine, xét nghiệm, xem đây là điều kiện tiên quyết để kiểm soát đại dịch, giảm thiểu thiệt hại về kinh tế, xã hội. Trong đó, nhiều ý kiến cho rằng, bản thân các giải pháp kiểm soát dịch bệnh cũng phải tiết kiệm, hiệu quả. Vẫn cần tiếp tục giãn cách và có hạn chế di chuyển nhưng phải thông minh hơn, áp dụng công nghệ. Đồng thời phải linh hoạt, đồng bộ, nhất quán và chủ động trong thực hiện. Vấn đề này còn liên quan đến quản trị quốc gia, đến việc phân quyền, ủy quyền, liên kết vùng..., đòi hỏi phải thay đổi về cách thức và sách lược.

Cùng với đó, cần tiếp tục hỗ trợ cả về chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ theo hướng cân bằng hơn. Chính sách tài khóa cần hỗ trợ nhiều hơn cho phục hồi kinh tế, xã hội theo hướng có thể tăng chi cho y tế; hỗ trợ bằng tiền mặt nhiều hơn cho người dân; hỗ trợ lãi suất có mục tiêu, có địa chỉ cho doanh nghiệp… Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã giao Chính phủ tính toán các biện pháp này.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh giải pháp về đầu tư công. Tuy nhiên, muốn giải ngân đầu tư công nhanh, hiệu quả thì trước hết phải chuẩn bị tốt dự án đầu tư công. Đây là giải pháp hết sức quan trọng cho giai đoạn tới. Cùng với đó, cần đẩy mạnh cổ phần hóa và thoái vốn để tăng thu ngân sách và thu hút được nhiều nhà đầu tư để tái cơ cấu doanh nghiệp, tái cơ cấu nền kinh tế hiệu quả hơn. Các chuyên gia cũng khuyến nghị tăng cường các chính sách trợ giúp xã hội, nhất là trợ giúp các nhóm dễ bị tổn thương để làm chậm lại cũng như khắc phục sự gia tăng bất bình đẳng xã hội do tác động của đại dịch Covid – 19.

Các chuyên gia cũng đề xuất phải có một Chương trình tổng thể về phục hồi kinh tế trong và sau đại dịch, có sự phân chia giai đoạn cụ thể để có chính sách phù hợp. Trong đó, cần đẩy mạnh hệ sinh thái khởi nghiệp, hệ sinh thái cho chuyển đổi số, phát triển kinh tế số, chuyển sang tăng trưởng xanh, đẩy mạnh tái cấu trúc nền kinh tế; rà soát tăng cường năng lực quản trị quốc gia và năng lực thực thi chính sách từ Trung ương đến địa phương.

Tìm điểm cân bằng giữa chống dịch và phát triển kinh tế, xã hội

 Về mô hình phòng, chống dịch, Tổ chức Y tế thế giới và nhiều nhà khoa học hàng đầu thế giới đều nhận định chưa thể khắc phục được ngay dịch Covid – 19 trong năm 2021, 2022 mà có thể kéo dài hơn. Do đó, cần chuyển sang mô hình thích ứng, sống chung an toàn với dịch Covid - 19, chuyển từ các biện pháp đóng cửa biên giới, giãn cách, phong tỏa, truy vết là chính sang các biện pháp tăng nhanh tỷ lệ tiêm chủng vaccine, giảm tỷ lệ tử vong… Ngày càng có nhiều nước chuyển sang mô hình thích ứng với Covid - 19. Để làm được điều này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, nhất là tốc độ tiêm chủng vaccine và hiệu quả của vaccine trước những biến chủng mới của virus Sars – Cov - 2…

Về một số bài học của quốc tế có thể gợi ý chính sách cho Việt Nam, các chuyên gia cho rằng, cần vận dụng linh hoạt, sáng tạo mục tiêu kép trong điều kiện bình thường mới, trong đó, mục tiêu xuyên suốt là bảo vệ sức khỏe nhân dân cả về thể chất và tinh thần; đồng thời duy trì linh hoạt các hoạt động kinh tế, xã hội bình thường ở mức độ tối đa có thể trong điều kiện có dịch bệnh. Thực chất ở đây là tìm điểm cân bằng tối ưu giữa mục tiêu phòng, chống dịch và phát triển kinh tế, xã hội để có các biện pháp phù hợp, áp dụng linh hoạt theo thời điểm, địa điểm, diễn biến của dịch, không nhất thiết phải trên diện rộng mà phải có lộ trình, mở dần nhưng có kiểm soát để vừa bảo vệ thành quả chống dịch vừa phục hồi được kinh tế. Để thực hiện được mô hình này có 3 điều kiện: một là, ý thức của người dân và cộng đồng, nhất là ý thức tự bảo vệ sức khỏe; hai là, tiêm chủng vaccine và năng lực của hệ thống y tế; ba là, sự linh hoạt, không cứng nhắc, kịp thời điều chỉnh và thích ứng với diễn biến của dịch bệnh, tính toán kỹ lưỡng bài toán giữa lợi ích và chi phí, trong đó có lợi ích về kinh tế, y tế, xã hội, chính trị, không để đứt gãy chuỗi sản xuất…

Cần có khung chính sách về thích ứng với Covid - 19. Khung chính sách này phải được nghiên cứu, thảo luận kỹ lưỡng, thấu đáo, quyết định một cách quyết đoán và tổ chức thực hiện nhất quán từ trên xuống dưới. Coi trọng vai trò của công nghệ và dữ liệu khoa học, dữ liệu dịch tễ học. Có lộ trình mở cửa nền kinh tế phù hợp trên cơ sở tỷ lệ tiêm chủng vaccine, không mở cửa ồ ạt, đồng đều mà có lộ trình, có điều kiện cho từng ngành, lĩnh vực, đối tượng cá nhân và doanh nghiệp. Chống dịch và phát triển kinh tế phải hết sức chú trọng khía cạnh xã hội và tâm lý của người dân. Nới lỏng có chọn lọc một số hoạt động xã hội để hạn chế sức ép của dịch bệnh đối với xã hội. Nhiều ý kiến cho rằng, cuối năm 2021 có thể chuyển sang giai đoạn thích ứng với Covid - 19, khôi phục kinh tế, xã hội với lộ trình cụ thể, tạo nền tảng và bước đi vững chắc cho phục hồi kinh tế trong năm 2022 và các năm tiếp theo.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh, thích ứng với Covid – 19 phải sử dụng tổng hợp các chính sách, phương thức, cách làm, biện pháp phù hợp dựa trên cơ sở khoa học, thận trọng, kỹ lưỡng, đánh giá tổng thể và có lộ trình thực hiện phù hợp để đạt hiệu quả cao hơn cả về phòng, chống dịch và phục hồi kinh tế. Dự báo dịch bệnh còn kéo dài nên các chính sách, biện pháp phòng, chống dịch và thích ứng với diễn biến của dịch bệnh cần tính đến tác động lâu dài; xử lý hài hòa các mối quan hệ giữa y tế và kinh tế, xã hội, trong đó cần nhấn mạnh y tế là trụ cột, khoa học công nghệ là then chốt, kinh tế là nền tảng và bảo đảm an sinh xã hội, giữ vững ổn định chính trị xã hội là nhiệm vụ thường xuyên. Huy động phân bổ nguồn lực xã hội cho công tác phòng, chống dịch phải có trọng tâm, trọng điểm, đúng mục tiêu, đúng đối tượng, tiết kiệm và hiệu quả. Cần tranh thủ tối đa việc thích ứng để làm động lực cho việc hoàn thiện thể chế. Tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, tái cơ cấu nền kinh tế theo hướng bền vững, bao trùm, nhất là chuyển mạnh sang số hóa. Hạ tầng số hiện đại cộng với niềm tin số là thời cơ để các nước đang phát triển bứt phá. Do đó, phải đẩy mạnh số hóa, xanh hóa nền kinh tế, hiện đại hóa nền y tế, cải thiện năng lực quản trị quốc gia, quản trị doanh nghiệp… Trên cơ sở đó có kế hoạch và giải pháp cụ thể cho năm 2021-2022 và tính toán những biện pháp lâu dài cho giai đoạn tới.

Các chuyên gia cũng đề nghị Quốc hội cần tăng cường hơn nữa năng lực hoàn thiện thể chế, nhất là thể chế cho tăng trưởng xanh, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, các mô hình kinh tế mới… Tăng cường giải trình tại các Ủy ban của Quốc hội để đồng hành hiệu quả nhất với Chính phủ, Thủ tướng trong công tác phòng, chống dịch, dưới sự lãnh đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư và huy động tối đa sức mạnh của cả hệ thống chính trị. Tăng cường giám sát để bảo đảm công khai, minh bạch trong quá trình ban hành chính sách cũng như thực thi chính sách. Nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động của Tổ thường trực của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phòng, chống Covid – 19 để góp phần hoàn thiện thể chế, kiến tạo phát triển trong giai đoạn hiện nay.  

Quốc hội và Chính phủ đang rất quyết liệt trong việc hoàn thiện thể chế. Các ý kiến tại Tọa đàm sẽ được các Ủy ban của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nghiên cứu kỹ lưỡng trong quá trình thẩm tra, xem xét, quyết định các chính sách phát triển kinh tế - xã hội. Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã quyết định sẽ tổ chức Diễn đàn kinh tế xã hội thường niên (dự kiến diễn đàn đầu tiên sẽ được tổ chức trong quý I.2022 về chủ đề Phục hồi kinh tế sau đại dịch - PV). Tôi mong rằng sẽ tiếp tục nhận được sự đóng góp, chung sức, đồng lòng của các chuyên gia, các nhà quản lý, các tổ chức quốc tế, tổ chức đại diện cho doanh nghiệp, người lao động… Tôi tin tưởng, những khó khăn hiện nay chỉ là trước mắt, tạm thời. Chúng ta vẫn có những nền tảng tốt để có thể sớm trở lại trạng thái bình thường trước đại dịch. Với sự chung sức đồng lòng, chúng ta sẽ vượt qua những khó khăn, thách thức trong giai đoạn đặc biệt này. 

_______

* Đầu đề và các tít xen do Báo ĐBND đặt