Chuyển đổi số ngành thư viện: Tiện lợi mùa dịch - Xu hướng tương lai

Đáp ứng cao nhất nhu cầu người đọc

- Thứ Tư, 22/09/2021, 08:56 - Chia sẻ
“Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” (gọi tắt là Chương trình) được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 206/QĐ-TTg ngày 11.2.2021. Đây là văn bản pháp lý quan trọng, tạo đà nâng cao năng lực hoạt động của các thư viện, nhằm đáp ứng cao nhất nhu cầu người đọc.
Ảnh tài liệu đính kèm
Mô hình thư viện thông minh của Thư viện Quốc gia Việt Nam
Nguồn: phunuvietnam.vn

Tính ưu việt của chuyển đổi

Mất khoảng 5 phút đăng nhập vào website Thư viện Quốc gia Việt Nam, bạn đọc đã có thể tìm kiếm được những cuốn sách, bài báo, tư liệu cần thiết phục vụ quá trình nghiên cứu, học tập. Công việc này nếu thực hiện trước đó ước tính phải cần 30 phút, chưa tính thời gian di chuyển đến thư viện, viết phiếu yêu cầu, chờ nhân viên thư viện lấy sách báo, tài liệu từ kho lưu trữ… Đây là một trong nhiều ví dụ cho thấy tính ưu việt của chuyển đổi số trong hoạt động thư viện, đặc biệt trong bối cảnh chịu ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 hiện nay, đưa đến tác dụng chia sẻ tài liệu nhanh, gọn; phục vụ nhu cầu người đọc ở bất cứ nơi đâu, bất cứ thời gian nào, với điều kiện có kết nối internet.

Theo Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam Nguyễn Hữu Giới, không phải chỉ chờ đến khi Chương trình được phê duyệt, hệ thống thư viện nước ta mới chú ý đến việc chuyển đổi số. Hơn 20 năm trước, từ khi internet chưa xuất hiện ở Việt Nam, một số thư viện lớn, như: Thư viện Quốc gia Việt Nam, Thư viện Khoa học Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh... đã tiên phong thực hiện số hóa tài liệu quý hiếm. Hoạt động dịch vụ thư viện đi từ việc xây dựng các cơ sở dữ liệu thư mục đơn lẻ, phục vụ tra cứu là chủ yếu, đến việc triển khai trên các phần mềm quản trị thư viện tích hợp. Thời gian gần đây, số hóa tài liệu trở thành một hoạt động nghiệp vụ thư viện phổ biến, song đây có lẽ đây là công việc dài hơi, tùy thuộc vào kinh phí đầu tư trang thiết bị máy móc và đào tạo nhân lực ở từng đơn vị.

Thư viện Quốc gia Việt Nam là thư viện đầu tiên ở Việt Nam ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động thư viện từ giữa những năm 1980. Đến năm 2007, nơi đây đã khai trương được thư viện điện tử. Đặc biệt, năm 2003, công tác số hóa tài liệu tại Thư viện đã được khởi động và thực hiện cho đến nay. Việc đưa công nghệ thông tin, các bộ sưu tập số vào công tác phục vụ đã góp phần thu hút lượng người sử dụng đọc bằng hình thức trực tuyến ngày một nhiều hơn. Trung bình mỗi năm Thư viện số hóa khoảng 1.500 đầu sách và 14.000 số báo, tạp chí. Giám đốc Thư viện Quốc gia Việt Nam Kiều Thúy Nga cho biết: “Với tính chất là thư viện công cộng, phục vụ nhiều đối tượng bạn đọc từ thiếu nhi cho đến người hưu trí, công chúng mọi thành phần, do đó để bảo đảm dễ dàng tìm kiếm, truy cập các bộ sưu tập mà thư viện đã số hóa, ngay từ những năm đầu tiên tiến hành số hóa tài liệu, Thư viện Quốc gia Việt Nam đã phục vụ công chúng các bộ sưu tập trực tuyến một cách rộng rãi mà không cần tài khoản đăng nhập”.

Tính đến năm 2021, Thư viện đã xây dựng được nguồn lực tài liệu số hóa khá lớn là các bộ sưu tập quan trọng đang phục vụ rộng rãi bạn đọc thông qua hai hình thức trực tuyến và trong mạng nội bộ, tùy từng loại và tính chất tài liệu. Sự quan tâm, đầu tư về cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ công tác số hóa tài liệu là những điều kiện cần thiết để Thư viện Quốc gia Việt Nam tiếp tục đẩy nhanh tốc độ số hóa, phục vụ ngày càng tốt hơn nhu cầu bạn đọc.

Không đơn thuần là số hóa

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia, số hóa tài liệu chỉ là một phần trong chuyển đổi số ngành thư viện, ngoài ra còn nhiều vấn đề quan trọng khác như: Sử dụng chung phần mềm quản lý thư viện, xây dựng trang web tích hợp, chia sẻ và liên thông dữ liệu các thư viện, kết nối với các chương trình dữ liệu mở... Chính vì khối lượng công việc lớn, phức tạp nên trong Chương trình đề ra mục tiêu chủ yếu đến năm 2025 tập trung chuyển đổi số ở thư viện có vai trò quan trọng (Thư viện Quốc gia Việt Nam, thư viện công cộng tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) và phần lớn thư viện thuộc các trường đại học, cao đẳng. Tập trung vào một số loại hình thư viện được xem là định hướng đúng đắn vì chuyển đổi số thư viện cần nguồn kinh phí không hề nhỏ; không thể đầu tư dàn trải, thiếu hiệu quả trong khi ngân sách có hạn, khả năng kêu gọi xã hội hóa được dự báo gặp nhiều khó khăn.

Trong Chương trình đã nêu rõ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì phối hợp với các bộ, ban, ngành thực hiện chuyển đổi số thư viện. Vai trò chủ trì, là đầu mối của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch rất quan trọng vì trên thực tế, việc số hóa, chia sẻ tài liệu nhiều năm qua của các thư viện chưa hiệu quả, còn chồng chéo, gây lãng phí thời gian, nguồn lực.

Từ thực tế trong nước, các chuyên gia ngành thư viện chia sẻ kinh nghiệm, tại nhiều nước trên thế giới, việc số hóa tài liệu được giao cho một đầu mối. Đầu mối này sẽ nhận kinh phí trực tiếp từ Nhà nước, các cá nhân và tổ chức khác nhau, nhờ đó hoạt động điều phối giữa các thư viện không bị chồng chéo, bởi các thư viện thường có nguồn tài liệu lưu trữ giống nhau. Ngoài ra, quy vào một đầu mối sẽ quy chuẩn được các tiêu chí số hóa tài liệu (độ phân giải ảnh chụp tài liệu, cách làm biên mục...), để đến khi cần chia sẻ tài liệu với thư viện các nước ngoài không mất thời gian xử lý lại.

 

Hương Sen