Sạt lở đất không theo bản đồ cảnh báo
Theo Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng, đợt bão lũ tại các tỉnh miền Trung gần đây đã gây thiệt hại nặng nề với hàng trăm người chết và mất tích; khoảng 112.000 ngôi nhà bị sập đổ, cuốn trôi, ngập và hư hỏng; tổng giá trị thiệt hại ước tính sơ bộ ban đầu khoảng 2.700 tỷ đồng.
Nhìn nhận về đợt bão lũ lần này, Thứ trưởng Bộ NN - PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết, dù Chính phủ đã có đánh giá kỹ, việc ứng phó cũng “rất chủ động”, chưa kể ngay từ đầu năm nay Bộ đã phối hợp Bộ Tài nguyên và Môi trường cảnh báo sẽ có 5 - 6 cơn bão vào miền Trung, đồng thời có cảnh báo trước đợt lũ lịch sử 15 ngày song “vẫn có hình ảnh người dân chạy lũ không kịp”. Nguyên nhân bởi thiên tai lần này “rất bất thường” khi “chưa bao giờ trong 20 ngày miền Trung chịu tới 4 cơn bão”. Một số nơi có diện ngập lụt rộng, thậm chí ở Lệ Thủy (Quảng Bình) có chỗ ngập sâu tới 6,3m.
Trên thực tế, đã có tới 56,1 triệu lượt tin nhắn gửi đến người dân miền Trung trong đợt bão lũ này cùng sự vào cuộc sớm của cả hệ thống chính trị. Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết sẽ kiểm tra lại xem có điểm nghẽn thông tin không, nếu có thì ở khâu nào để báo cáo Thủ tướng Chính phủ.
Lý giải nguyên nhân thiệt hại lớn về cơ sở hạ tầng, đại diện Bộ NN - PTNT cho rằng, dù chúng ta đã đầu tư song do kinh phí có hạn nên sức chịu đựng của các công trình này chỉ ở mức chấp nhận được. Cụ thể, đê biển trong thiết kế chỉ chịu sóng gió cấp 10, nếu thiết kế chịu sóng gió cấp 12 giật cấp 15 đòi hỏi kinh phí gấp đôi. Hiện, mới bảo đảm 46% tàu thuyền có chỗ neo đậu, đồng nghĩa 54% tàu thuyền còn lại trong cả nước không còn chỗ trú tránh bão.
Đại diện Bộ NN - PTNT nhấn mạnh, thiệt hại chủ yếu do bão lũ hiện nay là sạt lở đất. “Đây là vấn đề rất phức tạp và không theo quy hoạch”. Theo đó, các vụ sạt lở đất như ở huyện Nam Trà My (Quảng Nam) hay Đoàn kinh tế 337 (Hướng Hóa, Quảng Trị)… đều là những chỗ ổn định lâu dài, không có trên bản đồ cảnh báo.
Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Lê Công Thành bổ sung, do khu vực miền Trung có địa hình đồi núi cao, phân cắt mạnh, có nhiều loại đất đá cổ bị nứt nẻ tạo ra lớp phong hóa dày. Khi mưa lớn và lâu ngày, nước chứa trong các lớp phong hóa này sẽ nhão, có lực trượt kéo xuống phía dưới gây sạt lở. Tuy nhiên, cũng có một phần nguyên nhân từ các hoạt động nhân sinh như làm đường, san ủi để có mặt bằng xây dựng nhà ở, trường học, cơ sở hạ tầng, trong đó có nhà máy thủy điện để bảo đảm an ninh năng lượng. Điều này đồng nghĩa đã cắt ta-luy, mất ổn định sườn dốc - nguyên nhân kích hoạt thiên tai xảy ra.
Ông Thành cũng chỉ rõ, đối với các thủy điện nhỏ, Bộ và các chuyên gia luôn đánh giá thẩm định đến rừng, thảm thực vật, đa dạng sinh học, dòng chảy tối thiểu mà thủy điện phải trả lại. “Luật Lâm nghiệp đã có quy định chặt chẽ về chuyển đổi đất rừng cho tất cả dự án. Vì vậy, bảo đảm trồng lại rừng, phát triển rừng đã được một số nhà máy nâng cao nhận thức”, ông Thành nói. Đồng thời, ông nhấn mạnh cần đánh giá cụ thể về nguyên nhân có phải do mất rừng gây lũ lụt lịch sử ở miền Trung. Bởi trước đó, năm 2016 đã chứng kiến sạt lở đất kinh hoàng trong khu vực rừng nguyên sinh ở Yên Bái.
Xây dựng lực lượng cứu hộ chuyên nghiệp
Trên thực tế, Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo liên quan đến việc phòng ngừa, ứng phó với thiên tai, như Quyết định 48/2014/QĐ-TTg về chính sách hỗ trợ hộ nghèo xây dựng nhà ở phòng, tránh bão, lụt khu vực miền Trung. Theo Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Quang Hùng, hiện có 3 hình thái thiên tai là gió bão; lũ lụt; lũ ống, sạt lở đất. Với gió bão và lũ lụt đều có giải pháp công trình (nhà có sàn cứng, tường cứng, mái cứng chống bão; nhà chống lũ (hiện đã xây được khoảng 3.000 căn nhà theo Quyết định số 48/2014), song với sạt lở, lũ ống thì hiện không có giải pháp công trình nào chịu được.
Trong thời gian tới, Thứ trưởng Lê Quang Hùng cho rằng có hai giải pháp về công trình. Thứ nhất, với các công trình chưa xây dựng có thể di dời sang địa điểm khác an toàn hơn. Thứ hai, với các công trình đã xây dựng, cần có hướng dẫn cảnh báo để người dân chủ động phòng ngừa.
Theo Thứ trưởng Bộ NN - PTNT Nguyễn Hoàng Hiệp, trong đợt bão lũ vừa qua, lực lượng công an, quân đội “cơ bản không ngủ” và rất vất vả. Tuy nhiên, trong bối cảnh thiên tai mang tính cực đoan, cần lực lượng chuyên nghiệp hơn, trang thiết bị đồng bộ hơn, phù hợp mọi điều kiện địa hình và thời tiết mới nhanh chóng cứu hộ.
Do sạt lở hiện phức tạp và không có trong bản đồ cảnh báo, cần có ứng dụng khoa học công nghệ nhiều hơn. Bên cạnh đó, hiện có hơn 10 tỉnh có bản đồ về sạt lở song tỷ lệ là 1/50.000, trong khi tối thiểu phải là tỷ lệ 1.10.000. Do vậy, cần sớm xây dựng bản đồ có tỷ lệ chi tiết hơn, nên là 1/500 để xây dựng được các điểm sạt lở cụ thể, qua đó hạn chế thấp nhất thiệt hại. “Tất nhiên, có tác động của con người vào thiên tai. Quan điểm của chúng tôi đúng là chúng ta phải thuận thiên song là thích nghi có biện pháp, tức là phải có các giải pháp về công trình”, ông Hiệp nói.
Đại diện Bộ Tài nguyên và Môi trường xác nhận, cơ quan này cũng sẽ tiến hành rà soát 213 điểm tiềm năng phát triển thủy điện nhỏ, đánh giá kỹ lưỡng để vừa bảo đảm phát triển kinh tế - xã hội ở các địa phương, đặc biệt là các tỉnh miền núi vừa bảo đảm phòng, chống thiên tai.
Cơ quan chủ quản: Văn phòng Quốc hội
