GDP và nợ công

- Thứ Tư, 28/10/2020, 06:04 - Chia sẻ
Nền kinh tế Việt Nam cũng như thế giới đang suy trầm do đại dịch Covid-19. Riêng Việt Nam ngoài mấy đợt dịch bệnh còn bị ảnh hưởng nặng nề bởi thiên tai như hạn hán, xâm nhập mặn ở Tây Nam Bộ và lũ lụt khốc liệt ở miền Trung, khiến người dân và nền kinh tế điêu đứng. Tuy vậy, GDP 9 tháng vẫn tăng trưởng dương 2,12% trong khi hầu hết các nước trên thế giới tăng trưởng âm.

Vậy GDP tăng trưởng do đâu?

Nhìn GDP từ phía cầu (gồm tiêu dùng cuối cùng, đầu tư và chênh lệch xuất nhập khẩu), báo cáo của cơ quan thống kê cho thấy 9 tháng năm nay, tiêu dùng cuối cùng (chiếm tỷ trọng 82% trong GDP) sụt giảm 3%. Số liệu về tăng trưởng chênh lệch xuất nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ chưa có nhưng nhân tố này chỉ chiếm tỷ trọng khiêm tốn trong GDP với khoảng 3%. Còn lại, đầu tư tăng xấp xỉ 5% và cơ bản do đầu tư công tăng đột biến. Cụ thể, 9 tháng năm 2020, đầu tư công tăng 13% trong khi 9 tháng năm 2018 và 2019 chỉ đạt 3%.

Như vậy rõ ràng tăng trưởng GDP có được là nhờ vào đầu tư công. Bởi vậy, cần kiểm soát và nâng cao hiệu quả đầu tư, nếu không chỉ vì thành tích tăng trưởng GDP có thể gây nhiều rủi ro trong những năm sau như lạm phát và nợ công tăng cao.

Chúng ta đều biết để có tiền đầu tư, Chính phủ phần lớn phải đi vay, vì thu ngân sách hiện không đủ bù đắp cho chi thường xuyên và trả nợ. Điều này có nghĩa Chính phủ cứ đầu tư thêm đồng nào thì ngân sách sẽ thâm hụt thêm và nợ công sẽ tăng thêm đồng ấy.

Báo cáo về nợ công Chính phủ gửi đến Quốc hội cho biết nợ công năm nay dự kiến vượt 3,63 triệu tỷ đồng. Với dân số khoảng 97,5 triệu người, trung bình mỗi người dân gánh khoảng 37 triệu đồng nợ công. Theo dự toán ngân sách năm 2020, trả nợ lãi và gốc chiếm 24% tổng thu ngân sách; tỷ lệ nghĩa vụ trả nợ nước ngoài so với xuất khẩu xấp xỉ 35% cũng vượt gần 10 điểm phần trăm so với mức Quốc hội cho phép. Đây là những tỷ lệ tương đối lớn và chứa đựng nhiều rủi ro.

Cũng theo dự toán ngân sách và phân bổ dự toán ngân sách năm 2021 trình Quốc hội tại kỳ họp này, Chính phủ phải vay khoảng 579,7 nghìn tỷ đồng để cân đối ngân sách trung ương, bao gồm: Vay bù đắp bội chi ngân sách trung ương khoảng 318,8 nghìn tỷ đồng; vay để trả nợ gốc của ngân sách trung ương khoảng 260,9 nghìn tỷ đồng. Như vậy tới năm 2021, nợ công sẽ vượt mốc 4 triệu tỷ đồng với nghĩa vụ trả nợ ngày càng lớn. Ước tính nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ khả năng sẽ cao hơn 25% tổng thu ngân sách của năm 2021, tiềm ẩn nguy cơ rủi ro năm sau cao hơn năm trước cho an toàn tài chính quốc gia.

Trong bối cảnh thu ngân sách hứa hẹn tiếp tục khó khăn và bội chi chắc chắn tăng, nếu tiếp tục đuổi theo thành tích GDP, Chính phủ buộc phải vay mượn thêm. Hiện Chính phủ đã tính tới việc đề xuất Quốc hội nới trần nợ công. Giả sử Quốc hội vẫn giữ trần cũ (65%) thì việc tính toán lại quy mô GDP từ năm tới cũng tạo thêm dư địa để Chính phủ tăng vay nợ.

Vấn đề là theo thời gian, chuyện vay nợ ngày một khó khăn hơn! Ngân hàng Thế giới (từ tháng 7.2021) và Ngân hàng Phát triển châu Á (từ năm 2023) sẽ bắt đầu áp dụng điều khoản trả nợ nhanh, kỳ hạn trả nợ gốc rút ngắn còn một nửa so với điều kiện vay ban đầu. Các khoản vay ODA sẽ giảm dần, tiến đến kết thúc trong 5 năm tới. Điều này có thể dẫn đến thiếu hụt nguồn vốn vay dài hạn, ưu đãi cao cho đầu tư phát triển. Đây thực sự là một bài toán khó, đòi hỏi phải có ngay lời giải.

TS. Bùi Trinh