“Đi ngược xu thế”
Dự thảo Quy hoạch điện VIII được đưa ra lấy ý kiến lần này có những điểm mới so với bản trình tháng 3.2021, như: Cắt giảm tổng công suất nguồn điện trong cả 2 giai đoạn của thời kỳ quy hoạch; tăng cường kiểm soát và giám sát thực hiện quy hoạch; thể hiện rõ quan điểm, mục tiêu ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là nguồn năng lượng tái tạo phân tán; tập trung cân bằng phụ tải nội vùng để hạn chế truyền tải từ xa.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, những vấn đề tồn tại lớn dù đã được nêu ra trong các lần góp ý trước đó song vẫn chưa được giải quyết. Thậm chí, bản dự thảo mới còn thể hiện những bước lùi khi tăng thêm khoảng 3.000MW điện than và giảm 8.000MW điện tái tạo vào năm 2030.
“Điều này không phản ánh được tinh thần của Nghị quyết 55-NQ/TW, trái với chính các quan điểm, mục tiêu của Quy hoạch, đi ngược với các phát ngôn của lãnh đạo cấp cao của Nhà nước, cũng như xu hướng chung trên thế giới. Đặc biệt, trong tình hình mới, với những thúc ép toàn cầu, Việt Nam cần nắm bắt cơ hội chuyển dịch để phục hồi xanh, phát triển xanh nhằm thu hút đầu tư, tránh được những thảm họa môi trường, bảo vệ sức khỏe cộng đồng”, Chủ tịch Liên minh Năng lượng bền vững Việt Nam Ngụy Thị Khanh nhìn nhận.
Cùng quan điểm, PGS.TS. Lê Anh Tuấn, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu về biến đổi khí hậu, Đại học Cần Thơ phân tích: dự thảo Quy hoạch điện VIII đang thắt lại sự phát triển của năng lượng sạch “Tiếp tục phát triển điện than là đi ngược lại các cam kết của Chính phủ về giảm phát thải nhà kính, đồng thời giảm khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu khi phải đối mặt với thuế carbon từ các đối tác lớn, trong đó có Liên minh châu Âu”.
Đặc biệt, với góc nhìn từ đồng bằng sông Cửu Long, ông Tuấn cho rằng, việc xây dựng các nhà máy điện than mới đang mâu thuẫn với dự thảo Quy hoạch vùng đồng bằng sông Cửu Long thời kỳ 2021 - 2030 mà Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang xây dựng, tăng nguy cơ về ô nhiễm môi trường, gây tác động xã hội, đặc biệt tại các vùng sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản. Trong khi đó, vùng này lại có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo.
Còn theo ĐBQH Khóa XV Nguyễn Quang Huân, dự thảo Quy hoạch điện VIII là giải pháp an toàn trước mắt cho vận hành hệ thống, không phải giải pháp cho tương lai. Ông nhấn mạnh, an ninh năng lượng muốn bảo đảm được chắc chắn thì cần có sự chủ động, không thể chỉ dựa vào những cái thuận lợi trước mắt (như giá than rẻ, vận hành hệ thống thuận tiện, các nước xuất khẩu than đang có nguồn cung ứng dồi dào…) để bảo đảm an ninh lâu dài. Bên cạnh đó, nếu muốn phát triển bền vững thì không thể ưu tiên các nguồn năng lượng gây nguy hại cho môi trường, trong khi Việt Nam có ưu thế về năng lượng tái tạo.
Nên kiên định phát triển năng lượng tái tạo
Rõ ràng, dự thảo Quy hoạch điện VIII đang gây ra những lo ngại trong xã hội, đặc biệt khi Việt Nam đã hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới.
“Chúng ta đang đứng trước hai lựa chọn: một hệ thống điện truyền thống hay một hệ thống điện tiên tiến, hiện đại”, TS. Nguyễn Đức Tuyên, Viện Điện, Đại học Bách Khoa Hà Nội nói.
Nếu tập trung các nguồn điện truyền thống (như điện than) cho lưới điện hiện tại chỉ nhằm bảo đảm tính ổn định của hệ thống điện mà làm mất đi cơ hội bắt nhịp và hòa nhập, tạo xung lực cho nền kinh tế năng lượng tiên tiến và phát triển xanh của quốc gia. “Chúng ta hãy dũng cảm chọn một hệ thống điện mà tỷ lệ nguồn năng lượng sạch lớn hơn, theo đuổi bước đi của các nước tiên tiến trên thế giới”, TS. Nguyễn Đức Tuyên đề xuất.
Theo các chuyên gia, Quy hoạch điện VIII nên kiên định với con đường phát triển năng lượng tái tạo. Cần ưu tiên chính sách để tạo ra hệ sinh thái cho phát triển năng lượng tái tạo bền vững, với chi phí giá thành ngày càng cạnh tranh. Chỉ khi có lộ trình điện cạnh tranh rõ ràng với cơ chế, chính sách đồng bộ thì ngành công nghiệp non trẻ này của Việt Nam mới phát triển, đóng góp quan trọng vào chiến lược an ninh năng lượng quốc gia.
Bên cạnh đó, Quy hoạch điện VIII cần khuyến khích tư nhân tham gia đầu tư lưới điện và xem xét ngay việc nghiên cứu ứng dụng giải pháp pin tích trữ không gây hại môi trường. Công nghệ lưu trữ ngày càng rẻ, cần có chính sách tạo điều kiện kết hợp với nắm bắt công nghệ tiên tiến của thế giới để bộ đôi năng lượng tái tạo và lưu trữ ở quy mô lớn, trung bình, nhỏ tham gia vận hành ngành điện trong tương lai.
Đặc biệt, dự thảo Quy hoạch điện VIII cũng cần tiếp tục làm rõ 2 vấn đề then chốt bảo đảm tính khả thi là bố trí nguồn vốn và định hướng cơ bản phân kỳ vốn đầu tư thực hiện Quy hoạch; lộ trình tiến tới “thị trường điện cạnh tranh” theo Nghị quyết 55-NQ/TW và lộ trình, tiến độ hoàn thiện lưới truyền tải điện quốc gia, vùng miền thực hiện quy hoạch.
Đối với những dự án điện than có tính khả thi thấp, các địa phương không ủng hộ và khó tiếp cận tài chính (tương đương khoảng 16.400 MW) cần xem xét lại một cách cẩn trọng và tìm phương án thay thế. Các phương án này bao gồm: Điện mặt trời nổi kết hợp với các nhà máy thủy điện hiện có, đẩy mạnh khai thác tiềm năng điện gió, điện mặt trời phân tán, phát triển mô hình kết hợp “lợi ích kép - dual use” điện mặt trời, điện gió với nông nghiệp, thủy sản kết hợp thực hiện các chương trình sản xuất sạch hơn, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả các nguồn năng lượng.
Cơ quan chủ quản: Văn phòng Quốc hội
