Nhìn lại 5 năm thực hiện Luật Khoa học và Công nghệ

- Thưa ông, xuất phát từ những căn cứ nào mà Quốc hội chọn ngày 18.5 hàng năm là Ngày KH - CN Việt Nam?

- Đầu năm 2012, Bộ KH - CN được giao chủ trì soạn thảo Luật Khoa học và công nghệ sửa đổi để thay thế Luật KH - CN năm 2000. Ở nước ta, hầu hết các ngành, nghề đều có ngày của mình. Trong khi đó, chưa có quy định về ngày của ngành KH - CN. Để đáp ứng nguyện vọng của giới KH - CN cả nước, lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ đã quyết định đề xuất với Chính phủ và Quốc hội quy định trong luật mới về ngày KH - CN Việt Nam. Chúng tôi bắt đầu rà soát các sự kiện lớn có liên quan đến hoạt động KH - CN từ ngày thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đến nay. Trong thâm tâm, chúng tôi luôn mong mỏi tìm được sự kiện tiêu biểu về KH - CN, đồng thời gắn với tên tuổi của Bác Hồ thì thật thiêng liêng và trân trọng. 

Cuối cùng, Ban soạn thảo đã lựa chọn ngày thành lập Hội phổ biến kiến thức khoa học và kỹ thuật Việt Nam - 18.5.1963 với sự đồng thuận gần như tuyệt đối. Tại Đại hội này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến dự và có bài phát biểu lịch sử về sứ mệnh của khoa học và kỹ thuật, trách nhiệm  của các nhà khoa học đối với Tổ quốc và nhân dân, những nhiệm vụ cấp bách, cũng như lâu dài của ngành khoa học và kỹ thuật nước nhà. Đặc biệt, Bác Hồ đã chỉ rõ: “Khoa học phải từ sản xuất mà ra và phải trở lại phục vụ sản xuất phục vụ quần chúng nhằm nâng cao năng suất lao động, không ngừng cải thiện đời sống nhân dân, bảo đảm cho chủ nghĩa xã hội thắng lợi”.

Ban soạn thảo đã trích dẫn câu nói của Bác trong Tờ trình Chính phủ, đồng thời Tờ trình Quốc hội về dự án luật. Sau hơn 50 năm nhưng tư tưởng của Bác về KH - CN, về đội ngũ trí thức vẫn còn nguyên giá trị. Chính vì vậy, đề xuất về ngày KH - CN Việt Nam là ngày 18.5 hàng năm đã được Quốc hội chấp thuận và quy định tại Điều 7 Luật KH - CN năm 2013.

- Trong Luật KH - CN năm 2013, có thể nói hoạt động truyền thông lần đầu tiên được đề cập một cách đầy đủ, cụ thể nhất. Ông có thể cho biết rõ hơn về điều này?

- Hoạt động truyền thông về KH - CN trước đó cũng đã được đề cập trong Chiến lược phát triển KH - CN giai đoạn 2011 - 2020. Tuy nhiên, trong Luật KH - CN 2013 được cụ thể hơn nhiều. Ngoài việc quy định Ngày KH - CN Việt Nam, Điều 48 của Luật đã quy định về hoạt động truyền thông và phổ biến kiến thức KH - CN. Trong đó, xác định rõ trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, một số cơ chế, chính sách khuyến khích các hoạt động nêu trên. Triển khai thực hiện Luật, công tác truyền thông và phổ biến kiến thức trong 5 năm qua đã có những chuyển biến tích cực và đạt được những kết quả rất đáng khích lệ.

Ngày KH - CN Việt Nam lần đầu tiên được Thủ tướng Chính phủ công bố 18.5.2014. Từ đó trở đi, ngày này đã thực sự trở thành ngày hội để tôn vinh những người làm khoa học. Đây cũng chính là cơ hội để tuyên truyền phổ biến giáo dục về vai trò của KH - CN, đường lối, chính sách, pháp luật về phát triển KH - CN như là quốc sách hàng đầu. 

Nội dung, phương pháp truyền thông được đổi mới, đa dạng hóa với những hình thức phù hợp đến mọi tầng lớp trong xã hội. Nhận thức về vai trò của KH - CN được nâng cao hơn, hoạt động tôn vinh khoa học và trí thức KH - CN cũng được đẩy mạnh phục vụ nâng cao năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh của sản phẩm, hàng hóa Việt Nam. Thông qua các hoạt động truyền thông, phổ biến kiến thức, sự quan tâm, ý thức tự trọng, tự tôn dân tộc và ủng hộ chính sách phát triển KH - CN của cả xã hội ngày càng được nâng cao.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh đi khảo sát thực tế tại huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang

Gần đây, đúng ngày KH - CN Việt Nam 2017, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam đã ký Quyết định 677/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Phát triển Hệ tri thức Việt số hóa” với mục tiêu xây dựng Hệ tri thức Việt số hóa thông qua tổng hợp, hệ thống hóa, Việt hóa, số hóa, lưu trữ và phổ biến tri thức trong mọi lĩnh vực. Ban chỉ đạo Đề án cũng đã được thành lập và đi vào hoạt động dưới sự chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam.

Các hoạt động truyền thông về KH - CN đặc biệt được tập trung triển khai nhân dịp ngày KH- CN Việt Nam ở cả Trung ương cũng như trên khắp 63 tỉnh thành cả nước. Trong hoạt động truyền thông và phổ biến kiến thức KH - CN, vai trò của Hội, tổ chức KH - CN thuộc hệ thống Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam ngày càng được khẳng định.

- Vậy để KH - CN tạo được nhiều dấu ấn và đạt được những mục tiêu đề ra, chúng ta cần có giải pháp gì, thưa ông?

- Tại hội nghị tổng kết hoạt động KH - CN năm 2017 và kế hoạch 2018 của ngành KH - CN đầu năm nay, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ ra 4 trụ cột, 3 đột phá và 5 lưu ý cần tập trung mọi nguồn lực để triển khai trong năm 2018 và những năm tiếp theo. Các doanh nghiệp được xác định là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia đã vào cuộc mạnh mẽ và thiết thực hơn.

Cùng với đó, 3 đột phá cần tập trung gồm đột phá về thể chế, chính sách; đổi mới về phương thức đầu tư, cơ chế đặt hàng cho KH - CN; tập trung đầu tư nghiên cứu ứng dụng công nghệ hoặc nghiên cứu cơ bản định hướng ứng dụng. Thủ tướng cho rằng yếu tố con người, ở đây là các nhà khoa học luôn là khâu quyết định. Vì vậy, phải đặc biệt quan tâm đến đào tạo, đãi ngộ và sử dụng nhân tài, nhất là nhân tài ưu tú, xuất sắc.

Ngành KH - CN cần tập trung chủ động phát triển cơ sở hạ tầng KH - CN theo hướng hiện đại, đồng bộ, trong đó có các khu công nghệ cao; triển khai vùng kinh tế trọng điểm dựa vào KH - CN, đặc biệt các vùng có lợi thế phát triển các sản phẩm nông nghiệp; KH - CN phải gắn với yêu cầu của hội nhập quốc tế và thích ứng với nền kinh tế tri thức của thế giới; bảo đảm tính bền vững trong hoạch định phát triển KH - CN, lộ trình, bước đi; tạo cơ chế thoáng trong KH - CN.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!