Luật Quan hệ đối ngoại mà Quốc hội Australia vừa thông qua sẽ được áp dụng với tất cả thỏa thuận ký kết giữa chính quyền các bang và vùng lãnh thổ, hội đồng địa phương và trường đại học công của Australia với nước ngoài. Theo lý giải của Chính phủ Australia, các bang và vùng lãnh thổ của quốc gia này đang ngày càng vươn ra thế giới, việc tăng cường hợp tác trong bối cảnh thế giới ngày càng phức tạp mang lại rủi ro lớn hơn, đòi hỏi sự tham vấn và thẩm định nhiều hơn từ các cấp quản lý vĩ mô để bảo đảm chính quyền bang, địa phương, các tổ chức học thuật, nghiên cứu… hành động phù hợp với chính sách đối ngoại chung của liên bang.
Phát biểu trước báo giới về đạo luật, Thủ tướng Australia Scott Morrison khẳng định, bảo vệ và thúc đẩy lợi ích quốc gia của Australia là nhiệm vụ thuộc thẩm quyền của chính quyền liên bang, vì vậy, bất kỳ thỏa thuận hợp tác với chính phủ nước ngoài đều phải thống nhất với chính sách đối ngoại mà chính quyền liên bang đưa ra. Thủ tướng Australia Scott Morrison nêu rõ: “Chúng ta phải bảo đảm rằng Australia, không chỉ ở cấp độ liên bang mà ở bất kỳ cấp độ chính quyền nào, đều có chung tiếng nói, cùng chương trình hành động phù hợp với lợi ích quốc gia đã được nêu lên trong chính sách đối ngoại mà chính phủ liên bang Australia xây dựng nên. Luật Quan hệ đối ngoại mới của Australia sẽ làm được điều này”.
Với mục đích trên, Luật Quan hệ đối ngoại của Australia cho phép Bộ trưởng Ngoại giao Australia hủy bỏ bất kỳ thỏa thuận nào nếu xét thấy thỏa thuận đó không có lợi cho quan hệ đối ngoại hoặc không phù hợp với chính sách đối ngoại của Canberra. Đạo luật cũng sẽ thiết lập sổ đăng ký công khai để bảo đảm tính minh bạch từ các quyết định của Bộ trưởng Ngoại giao, đồng thời cho các bang và vùng lãnh thổ 3 tháng để cung cấp dữ liệu về các thỏa thuận hiện hành.
Mục tiêu “Vành đai, Con đường”
Theo công bố của Chính phủ Australia, khoảng 130 thỏa thuận của các bang, vùng lãnh thổ với hơn 30 quốc gia có thể bị ảnh hưởng bởi luật mới. Và dù Australia tuyên bố không nhằm vào bất cứ quốc gia nào khi thông qua luật này, song mọi sự chú ý đều đổ dồn về Trung Quốc, với nguy cơ thỏa thuận trong khuôn khổ “Vành đai, Con đường” (BRI) ký kết giữa Trung Quốc với bang Victoria của Australia năm 2018 sẽ bị “xóa sổ”.
Thỏa thuận BRI được dư luận đặc biệt quan tâm là bởi ngay từ khi mới được ký kết, thỏa thuận đã vấp phải nhiều ý kiến trái chiều, từ cả đảng đối lập tại bang Victoria cho tới chính quyền liên bang. Bản thân Thủ tướng Australia Scott Morrison đã liên tục lên tiếng chỉ trích thỏa thuận này của bang Victoria.
Ngay sau khi luật mới được thông qua, Bộ Thương mại Australia cho biết, bang Victoria có 3 tháng để chứng minh cho chính quyền liên bang thấy thỏa thuận “Vành đai, Con đường” phù hợp với lợi ích quốc gia của Australia cũng như bảo đảm các quy định trong luật. Tuy nhiên, khả năng bang Victoria có thể vượt qua được “ải” Luật Quan hệ đối ngoại là rất thấp, xuất phát từ nhiều mối lo ngại đã nảy sinh xung quanh bản thỏa thuận. Khi đó, Thủ hiến bang Victoria Daniel Andrews từng tuyên bố, thỏa thuận nhằm hiện thực hóa chương trình phát triển cơ sở hạ tầng lớn nhất trong lịch sử phát triển của Victoria, từ đó thúc đẩy hoạt động thương mại và đầu tư giữa Victoria và Trung Quốc.
Nhưng thỏa thuận giữa Victoria và Trung Quốc có xu hướng mở rộng ra khỏi khuôn khổ đầu tư cơ sở hạ tầng sang các lĩnh vực khác như công nghệ sinh học, nông nghiệp, thực phẩm, mỹ phẩm và nhiều ngành công nghiệp khác. Xu hướng mở rộng này làm dấy lên mối lo ngại về nguy cơ Victoria rơi vào “chính sách bẫy nợ” mà giới chuyên gia từng cảnh báo với các quốc gia tham gia sáng kiến “Vành đai, Con đường”.
Bên cạnh thỏa thuận trong khuôn khổ sáng kiến “Vành đai, Con đường”, đạo luật mới còn cho phép chính quyền liên bang xét lại biên bản ghi nhớ (MOU) giữa Bắc Kinh và các chính quyền Tây Australia, Nam Australia và Tasmania về đầu tư, hợp tác khoa học, quyền tiếp cận Nam Cực…
Lợi ích hay chủ quyền?
Mối quan hệ thương mại gần đây giữa Canberra và Bắc Kinh trở nên không suôn sẻ sau khi Australia cấm Tập đoàn Viễn thông Huawei tham gia phát triển mạng 5G ở nước này và tháng 4 vừa qua, Thủ tướng Scott Morrison kêu gọi điều tra độc lập về nguồn gốc của Covid-19.
Kể từ đó, Trung Quốc đã trừng phạt thương mại nhằm vào nhiều loại hàng hóa Australia như lúa mạch, rượu, than…, mới nhất là lệnh đình chỉ nhập khẩu thịt bò của Công ty Meramist Pty. Viện dẫn những vấn đề liên quan đến nhãn mác và chứng nhận y tế, Tổng cục Hải quan Trung Quốc tối 7.12 thông báo lệnh cấm có hiệu lực tức thì, biến Meramist Pty trở thành nhà cung cấp thịt bò thứ 6 của Australia bị ảnh hưởng.
Tuy nhiên, giới quan sát nhận định, Luật Quan hệ đối ngoại không chỉ là động thái đáp trả trong quan hệ thương mại đơn thuần mà còn là tầm nhìn chiến lược cao hơn liên quan đến lợi ích quốc gia dựa trên những lo ngại trước sức ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc ở khu vực cũng như tại Australia thời gian gần đây.
Việc Chính quyền bang Victoria ký kết thỏa thuận với Trung Quốc mà không tham vấn Bộ Ngoại giao Australia đã gây ra mối quan ngại lớn trong giới an ninh và quốc phòng. Những ý kiến phản đối thỏa thuận này lo ngại mối đe dọa với chủ quyền do sự can thiệp của Trung Quốc thông qua các công cụ kinh tế. Việc chính quyền vùng lãnh thổ Bắc Australia năm 2015 ký thỏa thuận cho phép Tập đoàn Landbridge của Trung Quốc thuê cảng Darwin - nơi binh sĩ Mỹ từng đóng quân - là một trong những dự án đang được nhìn nhận với tâm lý lo ngại như thế.
Thêm vào đó, thời gian gần đây, thông tin về việc nhiều nhà khoa học Australia tham gia chương trình thu hút nhân tài của Trung Quốc trong lúc vẫn làm việc tại các trường đại học của nước này và nhiều người không khai báo với trường đại học về việc hợp tác với Trung Quốc đang gây nhiều lo ngại trong dư luận Australia.
Với Luật Quan hệ đối ngoại, rõ ràng Australia muốn ngăn chặn khả năng xảy ra “dự án Darwin” thứ hai, thứ ba, cũng như ngăn chặn nguy cơ chảy máu chất xám trong tương lai. Những người theo trường phái thận trọng ở Australia cho rằng, Trung Quốc chắc chắn sẽ là một đối tác quan trọng về thương mại và đầu tư của Australia, nhưng khi phải đối mặt với bài toán lợi ích - chủ quyền, sự lựa chọn của Australia luôn nằm ở vế sau.
Theo Asia Times
Cơ quan chủ quản: Văn phòng Quốc hội
