Nhiều trở ngại “bó chân” HTX
Luật HTX năm 2012 có hiệu lực thi hành từ ngày 01.7.2013, bước đầu làm thay đổi nhận thức trong hệ thống chính trị và người dân về vai trò quan trọng của phát triển kinh tế tập thể (KTTT), HTX trong nền kinh tế quốc dân. Đặc biệt, Luật đã khắc phục được những bất cập, hạn chế của mô hình HTX kiểu cũ, đề ra yêu cầu liên kết tự nguyện của các thành viên theo nhu cầu hợp tác sản xuất, kinh doanh, đồng thời đề cao trách nhiệm cộng đồng của HTX.
Triển khai thực hiện Luật HTX có hai nhiệm vụ được thực hiện song song. Đó là thành lập các HTX kiểu mới và chuyển đổi các HTX kiểu cũ thành HTX kiểu mới. Kể từ đây, KTTT, nòng cốt là các HTX đã có sự phát triển mạnh mẽ trên các lĩnh vực, góp phần quan trọng vào sự phát triển của đất nước.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, thực tiễn thi hành Luật HTX 2012 đã gặp phải những hạn chế, khó khăn, vướng mắc làm cản trở sự phát triển.
Trước hết, công tác tuyên truyền, tổ chức triển khai thực hiện chủ trương, đường lối, nghị quyết của Đảng và Luật HTX 2012 ở một số cấp ủy, chính quyền địa phương chưa được quan tâm đúng mức. Ở nhiều nơi, nhận thức về vai trò của KTTT còn hạn chế, dẫn đến công tác chỉ đạo, quản lý nhà nước và tổ chức thực hiện phát triển KTTT, HTX còn lúng túng, hiệu quả chưa cao.
Bên cạnh đó, khái niệm tổ chức KTTT gồm Tổ hợp tác, HTX và Liên hiệp HTX. Tuy nhiên, Tổ hợp tác chưa chịu sự điều chỉnh của Luật HTX mà chịu sự điều chỉnh của Nghị định số 77/2019/NĐ-CP nên tính pháp lý không cao.
Luật HTX quy định về số thành viên tối thiểu đối với HTX là 07 thành viên, số thành viên tối thiểu đối với tổ hợp tác là 02 thành viên, quá ít so với nhu cầu người dân cũng như yêu cầu đủ mạnh về vốn, lao động, lợi ích cộng đồng… để đủ sức phát triển. Bên cạnh đó, Luật chưa quy định cụ thể mức vốn góp tối thiểu của thành viên, nên trong thực tiễn đã gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Thực tế, một bộ phận thành viên chỉ góp vốn mang tính hình thức, thậm chí góp vốn gọi là có để tranh thủ hưởng lợi từ các cơ chế, chính sách hỗ trợ, ưu đãi của Nhà nước.
Cùng với đó, tại Điều 17 quy định góp vốn điều lệ của thành viên không quá 20% vốn điều lệ của HTX là không phù hợp. Nhiều thành viên có khả năng và nhu cầu góp vốn cao, song quy định này đã gây hạn chế, bất cập trong vấn đề huy động vốn của các thành viên.
Điểm đáng lưu ý nữa là Luật HTX không quy định HTX hoạt động như doanh nghiệp nhưng vẫn phải đóng thuế thu thuế thu nhập doanh nghiệp, người làm việc trong HTX cũng phải đóng bảo hiểm xã hội theo mức lương tối thiểu vùng như doanh nghiệp. Rõ ràng, HTX phải thực hiện nghĩa vụ như doanh nghiệp nhưng quyền lợi thì không được tương xứng, ngay trong kinh doanh HTX bị khống chế tỷ lệ cung ứng dịch vụ sản phẩm ra thị trường chẳng khác gì “ngăn sông, cấm chợ” đối với HTX…
Nên đổi tên thành Luật Tổ chức kinh tế tập thể
Từ những hạn chế, tồn tại và khó khăn, vướng mắc đã nêu, cần kịp thời sửa đổi, bổ sung một số quy định của Luật HTX năm 2012 để khu vực KTTT ngày càng phát triển bền vững trong tình hình mới.
Theo đó, trước hết, cần tăng cường tuyên truyền thông qua các hình thức như hội nghị, hội thảo, tập huấn… nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm chính trị của cấp ủy đảng, chính quyền, đặc biệt là người đứng đầu về phát triển KTTT, HTX. Thực tiễn cho thấy nơi nào cấp ủy, chính quyền địa phương quan tâm thì nơi đó kinh tế tập thể, HTX phát triển và ngược lại.
Việc sửa đổi Luật HTX phải trên cơ sở tổng kết các Nghị quyết của Đảng về lãnh đạo phát triển KTTT, HTX, tổng kết 10 năm thi hành Luật HTX. Nên đổi tên thành Luật Tổ chức KTTT bởi Luật đề cập và điều chỉnh các tổ chức KTTT như HTX, Tổ hợp tác, Liên hiệp HTX chứ không quy định riêng đối với HTX.
Về các quy định cụ thể trong Luật, cần bổ sung quy định về tổ chức KTTT. Tổ chức KTTT chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và các nghĩa vụ tài sản khác trong phạm vi số tài sản được hình thành từ vốn góp của thành viên. Tổ chức KTTT được thuê và sử dụng người lao động để làm việc trong tổ chức bộ máy điều hành của tổ chức KTTT theo quy định của pháp luật.
Bên cạnh đó, cần bổ sung quy định Tổ hợp tác là tổ chức KTTT, có tư cách pháp nhân. Số lượng thành viên góp vốn tối thiểu để thành lập Tổ hợp tác từ 03 thành viên trở lên, HTX từ 10 thành viên trở lên, với Liên hiệp HTX từ 04 HTX thành viên trở lên. Bởi kinh nghiệm tại Yên Bái nói riêng và ở các tỉnh Tây Bắc nói chung thì người dân có nhu cầu tham gia tổ hợp tác, HTX để cùng chia sẻ lợi ích, học kinh nghiệm làm giàu ngày càng lớn. Nâng số lượng thành viên cũng để phù hợp Chiến lược về phát triển KTTT, HTX giai đoạn 2021 - 2030 theo Quyết định số 340/QĐ-TTg ngày 12.3.2021. Đồng thời, cần quy định rõ người đại diện HTX chỉ là Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX.
Mặt khác, cần sửa đổi tỷ lệ vốn góp tối đa và vốn góp tối thiểu của mỗi thành viên. Cụ thể, mức vốn góp tối đa của thành viên là không quá 30% vốn điều lệ và mức vốn góp tối thiểu của thành viên là không dưới 5% vốn điều lệ của HTX cho phù hợp và theo kịp với sự phát triển về kinh tế - xã hội của đất nước và nhu cầu của người dân, góp phần tăng khả năng huy động nguồn lực nội tại của tổ chức KTTT. Với Liên hiệp HTX mức vốn góp tối đa của HTX thành viên không quá 40% vốn điều lệ và mức vốn góp tối thiểu của HTX thành viên là không dưới 20% vốn điều lệ của Liên hiệp HTX.
Ngoài ra, cần bỏ quy định về chấm dứt tư cách thành viên. Lý do là tư cách thành viên đã được xác lập qua việc thực hiện nghĩa vụ góp vốn, góp sức… khi tham gia HTX, Liên hiệp HTX theo quy định của pháp luật và điều lệ HTX, Liên hiệp HTX quy định. Quy định như hiện nay là bất hợp lý, không khả thi, đã tạo ra khó khăn, rào cản cho sự phát triển của HTX, Liên hiệp Hợp tác xã. Song song với đó, cần làm rõ nội dung đăng ký, thông báo hoạt động của các tổ chức kinh tế hợp tác. Đặc biệt là không đánh đồng tổ chức Liên minh HTX Việt Nam với các tổ chức kinh tế hợp tác.
Cơ quan chủ quản: Văn phòng Quốc hội
