Bài 1: Thách thức an ninh mạng tại Việt Nam

Thách thức từ không gian mạng

Tính đến hết tháng 1.2020, Việt Nam có 68,17 triệu người sử dụng Internet (chiếm 70% dân số), tăng khoảng 6,2 triệu (hơn 10%) so với năm 2019. Trong đó có hơn 65 triệu người sử dụng mạng xã hội trên các thiết bị di động, số lượng thuê bao di động được đăng ký lên đến 145,8 triệu thuê bao. Điều này cho thấy phần đông người dân Việt Nam đã tiếp cận với điện thoại di động thông minh và cũng không ít người sử dụng 2-3 chiếc điện thoại cùng một lúc để phục vụ cho cuộc sống.

Theo Báo cáo Chỉ số TMĐT 2020 (EBI) của Hiệp hội TMĐT Việt Nam cho thấy quy mô TMĐT năm 2019 đạt khoảng 11,5 tỷ USD; dự đoán tính đến hết năm 2020 sẽ duy trì ở mức trên 30% và quy mô TMĐT vượt 15 tỷ USD, giai đoạn 2015 - 2025 đạt 29%, khi đó quy mô TMĐT của Việt Nam sẽ đạt ngưỡng 43 tỷ USD và đứng ở vị trí thứ ba trong khối ASEAN.

Việt Nam đang đẩy mạnh xây dựng Chính phủ số và triển khai các hoạt động chuyển đổi số trên quy mô toàn quốc. Cùng với việc đẩy nhanh xây dựng một xã hội số, sự phát triển nhanh của Internet và TMĐT, Việt Nam đã và đang phải đối phó với những nguy cơ, thách thức, hiểm họa khôn lường từ không gian mạng. Hơn lúc nào hết, việc bảo vệ chủ quyền, lợi ích, an ninh quốc gia trên không gian mạng và ứng phó với những nguy cơ mới từ không gian mạng đã trở thành vấn đề cốt lõi, sống còn trong bảo vệ và phát triển đất nước.

Cùng với sự phát triển của Internet và thương mại điện tử, Việt Nam đã và đang phải đối phó với những nguy cơ, thách thức, hiểm họa khôn lường từ không gian mạng. Năm 2019, Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ nhiễm mã độc tống tiền cao nhất trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Việt Nam cũng có tỷ lệ xảy ra các cuộc tấn công bằng mã độc khai thác tiền điện tử đứng thứ 3 khu vực.

Tại Hội thảo chuyên đề "An ninh, ATTT mạng - Chìa khóa đảm bảo hoạt động ổn định và phát triển bền vững cho các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp" tại Việt Nam mới đây, Tổng Giám đốc Microsoft Việt Nam Phạm Thế Trường chia sẻ: "Năm 2019, Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ nhiễm mã độc tống tiền (ransomware) cao nhất trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Việt Nam cũng có tỷ lệ xảy ra các cuộc tấn công bằng mã độc khai thác tiền điện tử (crypto currency) đứng thứ 3 khu vực. Số lượng xảy ra các cuộc tấn công bằng hình thức tấn công Drive-by ở Việt Nam cũng cao hơn 2 lần mức trung bình của khu vực và toàn cầu.”

Số lượng xảy ra các cuộc tấn công bằng hình thức Drive-by (phương thức tấn công đặc biệt nguy hại, được sử dụng để cài đặt virus, phần mềm gián điệp vào máy tính người dùng, thông qua đó kiểm soát hoàn toàn máy tính - PV) ở Việt Nam cũng cao hơn 2 lần mức trung bình của khu vực và toàn cầu. Đây là một thực tế đáng lo ngại cho các tổ chức và doanh nghiệp Việt Nam.

Trong báo cáo về kết quả ban đầu của chương trình hợp tác An ninh chính phủ được ký kết giữa Bộ Công an và Tập đoàn Microsoft tháng 12.2019, Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao cho biết trung bình mỗi ngày Microsoft cung cấp cho Cục khoảng 3GB dữ liệu về hoạt động của mã độc cũng như các rủi ro bảo mật khác tại Việt Nam. Dựa vào nguồn dữ liệu này, Cục đã tiến hành phân tích và cho thấy từ tháng 3 đến tháng 8.2020, có tới 4,2 triệu địa chỉ IP tại Việt Nam bị lây nhiễm mã độc và đã thực hiện 7,8 tỷ lần kết nối tới 16,7 nghìn địa chỉ IP nguồn của nhiều loại malware khác nhau.

Đặc biệt trong bối cảnh dịch Covid-19, mỗi ngày có đến khoảng 60.000 tin nhắn lừa đảo có mục tiêu được ghi nhận bao gồm tệp đính kèm độc hại hoặc URL độc hại liên quan đến Covid-19. Những kẻ tấn công mạo danh những cơ quan, tổ chức lớn như Tổ chức Y tế Thế giới, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh và Bộ Y tế để xâm nhập vào hộp thư đến của người dùng.

Tội phạm sử dụng công nghệ cao có xu hướng gia tăng

Ngoài những thách thức, hiểm họa khôn lường từ không gian mạng, tình hình tội phạm mạng, tội phạm sử dụng công nghệ cao có xu hướng gia tăng; hệ thống mạng thông tin của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp tiếp tục là mục tiêu trọng yếu của các cuộc tấn công mạng...

Phó Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao - Bộ Công an, Đại tá Nguyễn Ngọc Cương chia sẻ: Từ thực tiễn công tác cho thấy, hiện nay tình hình tội phạm sử dụng công nghệ cao tại Việt Nam nổi lên những vấn đề. Đó là, hoạt động tấn công mạng, gián điệp mạng tại Việt Nam diễn ra ngày càng phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh quốc gia, là mối lo ngại thường trực đối với tất cả các cơ quan, tổ chức, cá nhân hiện nay, đặc biệt là trong lĩnh vực TMĐT, tài chính, ngân hàng. Trong 6 tháng đầu năm 2020, Cục đã phát hiện 1.721 trang, cổng TTĐT của Việt Nam bị tin tặc tấn công, trong đó có 181 trang thuộc quản lý của cơ quan nhà nước.

Đặc biệt, tội phạm sử dụng công nghệ cao diễn biến phức tạp, xảy ra ở nhiều địa phương trong cả nước; tình trạng sàn TMĐT có dấu hiệu vi phạm pháp luật gia tăng; hoạt động đánh bạc, tổ chức đánh bạc ngày càng tinh vi, quy mô lớn; việc trao đổi, chia sẻ phương thức, thủ đoạn trộm cắp, trao đổi, mua bán, sử dụng trái phép thông tin thẻ tín dụng phổ biến trên các diễn đàn tội phạm mạng. Thời gian qua, Cục đã khởi tố 23 vụ án hình sự với 196 bị can; bắt giữ và bàn giao Cảnh sát các nước 555 đối tượng; phối hợp xử phạt hành chính và trục xuất 254 đối tượng.

Tình trạng lộ, mất bí mật Nhà nước, lộ dữ liệu cá nhân trên không gian mạng tiếp tục được phát hiện tại nhiều cơ quan, đơn vị, DN. Nhiều hệ thống thông tin còn bộc lộ những sơ hở, lỗ hổng trong cơ chế bảo mật, không được quan tâm đầu tư đúng mức, dẫn đến tình trạng lộ lọt bí mật Nhà nước, mất thông tin, dữ liệu tiếp tục lan rộng, đáng báo động. Đáng chú ý, ngày 24.3.2020, Cục phát hiện tài khoản "vow" (thuộc trang mạng raidforums.com) rao bán gói dữ liệu chứa thông tin khoảng 41 triệu người dùng Việt Nam. Thông tin sai sự thật, tin giả, tin chưa được kiểm chứng, gây hoang mang trong dư luận xuất hiện "tràn lan" trên không gian mạng, ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự và uy tín của các cơ quan, tổ chức. Đáng chú ý, thời gian qua, các đối tượng chống đối gia tăng hoạt động sử dụng không gian mạng tán phát thông tin xấu, độc, chống Đảng, Nhà nước, lợi dụng dịch Covid-19 tung tin sai sự thật.

Trong 6 tháng đầu năm 2020, Cục đã phối hợp với Công an các đơn vị, địa phương xử lý hàng triệu tin, bài liên quan dịch bệnh Covid-19, triệu tập đấu tranh với gần 1.500 đối tượng, khởi tố xử lý hình sự 17 đối tượng, xử phạt vi phạm hành chính 466 đối tượng.

Có thể thấy, cùng với sự phát triển xã hội số, những nguy cơ số cũng gia tăng nhanh chóng, đòi hỏi phương thức tiếp cận mới trong bảo đảm an toàn an ninh thông tin.