"Văn hóa còn thì dân tộc còn" và những lời tâm huyết của Tổng Bí thư

Trong bài phát biểu tại Hội nghị, với thời lượng khoảng 30 phút, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng vừa tổng kết khái quát quá trình lãnh đạo của Đảng ta về lĩnh vực văn hóa, vừa chỉ ra những việc, những nhiệm vụ cùng những giải pháp phải thực hiện trong thời gian tới để tiếp tục xây dựng, phát triển nền văn hóa Việt Nam đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới. Tổng Bí thư cũng đã thẳng thắn, không né tránh chỉ ra những hạn chế, thiếu sót, tiêu cực cần khắc phục trong quá trình xây dựng nền văn hóa Việt Nam.

Nhận thức về văn hóa ngày càng toàn diện và sâu sắc hơn

Mệnh đề "Văn hóa còn thì dân tộc còn" đã nói lên tầm quan trọng và vai trò của văn hóa đối với sự tồn tại, phát triển của một quốc gia, dân tộc và câu nói sâu sắc, ngắn gọn mang tính định hướng của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Văn hóa soi đường cho quốc dân đi"! Vì thế, từ ngày thành lập đến nay, Đảng ta luôn luôn coi trọng vai trò của văn hóa và hết sức quan tâm đến công tác xây dựng văn hóa trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng đất nước, nhất là trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

Ngay trong Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng năm 1930, Đảng ta đã đề cập đến vấn đề phải phát triển văn hóa của dân tộc; năm 1943, khi nước nhà còn chưa giành được độc lập, Đảng ta đã đề ra "Đề cương văn hóa Việt Nam". Trong đó chỉ rõ: "Mặt trận văn hóa là một trong ba mặt trận (chính trị, kinh tế, văn hóa)".

Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, với khẩu hiệu "Văn hóa hóa kháng chiến, kháng chiến hóa văn hóa", "xây dựng đời sống mới", văn hóa Việt Nam đã thực sự trở thành động lực tinh thần để huy động tất cả mọi nguồn lực cho cuộc kháng chiến, góp phần quan trọng làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ.

Trong suốt thời kỳ đấu tranh giải phóng miền Nam, thực hiện lời kêu gọi thiết tha, sâu sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh và đã trở thành lẽ sống thiêng liêng của mỗi người dân Việt Nam, là hồn cốt thiêng liêng của văn hóa Việt Nam: "Thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ! Không có gì quý hơn độc lập, tự do!"; "Nước Việt Nam là một, Dân tộc Việt Nam là một! Sông có thể cạn, núi có thể mòn, song chân lý đó không bao giờ thay đổi!".

Bước vào thời kỳ đổi mới, Đảng ta đã có nhiều nghị quyết, quyết định, chỉ thị rất quan trọng để tập trung xây dựng và phát triển văn hóa trong thời kỳ mới (Nghị quyết Trung ương 4 Khóa VII, Nghị quyết Trung ương 5 Khóa VIII năm 1998, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Nghị quyết Trung ương Khóa XI năm 2014...).

Tổng Bí thư đã khái quát quan điểm của Đảng ta: Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng để phát triển đất nước; xác định phát triển văn hóa đồng bộ, hài hòa với tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội là một định hướng căn bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, thể hiện tính ưu việt của chế độ ta.

Nền văn hóa mà chúng ta xây dựng là nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với nội dung cốt lõi là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội; kế thừa những truyền thống văn hóa tốt đẹp của Dân tộc đồng thời tiếp thu có chọn lọc những thành tựu, tinh hoa văn hóa của thế giới, phấn đấu xây dựng một xã hội văn minh, lành mạnh vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực, lối sống và thẩm mỹ ngày càng cao; văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội; nhấn mạnh trọng tâm của việc xây dựng văn hóa là xây dựng con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp…

Thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, thiếu sót, tiêu cực

Không né tránh, Tổng Bí thư đã chỉ ra: Văn hóa chưa được các cấp, các ngành nhận thức một cách sâu sắc và chưa được quan tâm đầy đủ tương xứng với kinh tế và chính trị; chưa thật sự trở thành nguồn lực, động lực nội sinh của sự phát triển bền vững đất nước. Vai trò của văn hóa trong xây dựng con người chưa được xác định đúng tầm, còn có chiều hướng nặng về chức năng giải trí.

Phát triển các lĩnh vực văn hóa chưa đồng bộ, còn phiến diện, nặng về hình thức, chưa đi vào chiều sâu, thực chất. Môi trường văn hóa vẫn bị ô nhiễm bởi các tệ nạn xã hội, tham nhũng, tiêu cực. Nhiều di sản văn hóa quý báu của dân tộc có nguy cơ bị xuống cấp, mai một, thậm chí bị tiêu vong. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý văn hóa còn lúng túng, chậm trễ, nhất là trong việc thể chế hóa các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng về văn hóa. Đầu tư cho văn hóa chưa đúng mức, còn dàn trải, hiệu quả chưa cao…

Tổng Bí thư còn thẳng thắn chỉ ra: ...Còn những gì xấu xa, việc làm ti tiện, đớn hèn, những hành động phi pháp, bỉ ổi... là vô văn hóa, phi văn hóa, phản văn hóa. Hạnh phúc của con người không phải chỉ ở chỗ nhiều tiền, lắm của, ăn ngon, mặc đẹp, mà còn ở sự phong phú về tâm hồn, được sống giữa tình thương và lòng nhân ái, lẽ phải và công bằng.

Góp phần bảo tồn, phát triển văn hóa Việt Nam

Từ những đánh giá khách quan, toàn diện và thể hiện quan điểm lãnh đạo của Đảng về văn hóa, Tổng Bí thư đã nêu yêu cầu thực hiện sáu nhóm nhiệm vụ trọng tâm. Trong đó, đặc biệt nhấn mạnh nội dung xây dựng con người, đó là: Khơi dậy mạnh mẽ hơn nữa tinh thần yêu nước, ý chí tự cường, tinh thần đoàn kết, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc của toàn dân tộc; xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Và, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh gắn liền với đấu tranh không khoan nhượng với cái xấu, cái ác, phi văn hóa, phản văn hóa. Chú trọng xây dựng Đảng và hệ thống chính trị về văn hóa, về đạo đức; kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; chống sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "quét sạch chủ nghĩa cá nhân", nguồn gốc của mọi sự tham nhũng, tiêu cực; chú trọng thực hiện quy định nêu gương của cán bộ, đảng viên.

Đồng thời, với 4 nhóm giải pháp được đề ra, trong đó Tổng Bí thư nhấn mạnh giải pháp về nhận thức: Trước hết là tiếp tục nâng cao nhận thức và năng lực lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước trên lĩnh vực văn hóa. Khắc phục tư tưởng "duy kinh tế", chỉ tập trung cho kinh tế mà ít quan tâm đến văn hóa. Phải quán triệt nghiêm túc quan điểm "văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội"; đồng thời, chú trọng xây dựng văn hóa ứng xử lành mạnh trong xã hội, phát huy những giá trị tích cực về thuần phong, mỹ tục của gia đình và xã hội; nêu cao tinh thần tương thân, tương ái, đoàn kết; trọng tình nghĩa, trọng công lý và đạo lý xã hội.

Cuối bài phát biểu, Tổng Bí thư đã nhắc lại những giá trị văn hóa truyền thống của con người Việt Nam ta được đúc kết thành những câu châm ngôn truyền miệng, mang ý nghĩa giáo dục cao, như: "Nhiễu điều phủ lấy giá gương/ Người trong một nước phải thương nhau cùng"; "Bầu ơi thương lấy bí cùng/ Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn"; "Thương người như thể thương thân"; "Lá lành đùm lá rách"; "Lá rách ít đùm lá rách nhiều"; "Một con ngựa đau, cả tàu không ăn cỏ"; "Kính lão đắc thọ"; "Kính già, già để tuổi cho"; "Anh em như thể chân tay"; "Kính trên nhường dưới"; "Vợ ta đói rách ta thương/ Vợ người áo gấm xông hương mặc người"; "Thuận vợ thuận chồng tát biển Đông cũng cạn; Thuận bè thuận bạn tát cạn biển Đông"...

Những lời tâm huyết, sâu sắc của người đứng đầu Đảng ta là sự thể hiện cao độ trách nhiệm chính trị và lương tâm, đạo đức cách mạng với Tổ quốc, với Nhân dân. Mỗi chúng ta, dù là người dân hay cán bộ, đảng viên đều cần "nhìn lại" và quyết tâm thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ của mình, góp phần cho văn hóa Việt Nam được bảo tồn, phát triển, góp phần xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh.