Độc đáo Lễ hội Minh thề - Không tham nhũng, tư lợi của công

Theo lịch sử, nghi lễ này có từ thời nhà Mạc, năm 1561, Thái Hoàng Thái Hậu Vũ Thị Ngọc Toản (vợ của Thái Thượng Hoàng Mạc Đăng Dung) lập ra ấp Lan Niểu (nay là làng Hòa Liễu, xã Thuận Thiên). Bà quyên góp tu tạo ngôi chùa cổ Thiên Phúc Tự (nay là chùa Hòa Liễu). Sau khi tu tạo, phần kinh phí quyên góp còn dư, bà mua hơn 47 mẫu ruộng chia cho dân cày và làm ruộng công.

Số ruộng này làng gọi là “Thánh điền”, một phần diện tích dành cho nhà chùa, một phần dùng vào việc tuần tiết lễ hội, còn lại chia cho dân đinh cày cấy hưởng lộc và lập quỹ “nghĩa thương”,  phòng khi đói khó, cấp đỡ cho người nghèo. Những người sử dụng ruộng công phải trả lại một phần hoa màu theo quy định để làm quỹ dự trữ dùng vào việc cứu đói, giúp những người có hoàn cảnh khó khăn.

Để đề phòng tư lợi, Thái Hoàng Thái Hậu và nhân dân trong làng lập ra Hịch văn Hội Minh thề với lời thề lấy chí công làm trọng, không xâm phạm của công. Lễ hội Minh thề đã ra đời từ đó và truyền lại cho đến ngày nay.

Thế kỷ XIX, Triều đình nhà Nguyễn sắc phong bốn chữ vàng “Mỹ tục khả phong” cho Lễ hội Minh thề. Năm 1993, khu đền chùa Hòa Liễu được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia. Để gìn giữ lễ hội truyền thống độc đáo, ghi nhớ công đức tiền nhân, hàng năm, người dân làng Hòa Liễu tổ chức Lễ hội Minh thề trong 3 ngày, từ 23-25.2 (ngày 14-16 tháng Giêng, Âm lịch). Sau thời gian gián đoạn, năm 1993, Cụm di tích đền - chùa Hòa Liễu được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia, Lễ hội Minh thề được khôi phục. Năm 2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận Lễ hội Minh thề là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Vào ngày chính hội, dân làng dựng một đài thề trước cửa chùa Hòa Liễu. Ban thờ được sắp đặt trang nghiêm, nổi bật là chiếc mũ quan đặt trang trọng lên chính diện ban thờ. Khi làm lễ tuyên thệ, một con dao thiêng được trao cho chủ lễ. Chủ tế dùng động tác “chỉ trời vạch đất” theo vòng tròn lớn bằng con dao bầu có đường kính khoảng 2m ở giữa sân đền gọi là Đài thề. Chủ lễ cắm dao vào chính giữa vòng tròn ấy rồi dùng con dao thiêng này cắt tiết gà. Sau đó, các vị chức dịch, bô lão trong làng làm lễ thắp hương khấn vái trời đất, các thần.

Sau các nghi lễ: dâng hương, dâng hoa, dâng rượu, dâng nước tế Thần, vị Chủ lễ đứng trước đài thề đọc Hịch văn Minh thề: “Dù là người có chức có quyền trong làng, người dạy học hay nông dân đều phải lấy lời hay lẽ phải mà dạy bảo con cháu làm điều tốt đẹp, tuân theo thuần phong mỹ tục của làng. Nếu dùng uy quyền làm những việc ác, lấy của công đem về làm của tư, nguyện cầu thần linh đả tử”, mọi người dự Lễ cùng giơ tay và hô vang "Y như lời thề". Trên từ cụ già, dưới đến 18 tuổi ở dân thôn, trong làng vườn tược buồng cau, trái chuối, ngoài đồng lúa mạ, hoa màu, mọi người đều chính trực, không tham lam vơ vét. Người nào tà tâm trộm cắp của nhau, nguyện cầu thần linh đả tử”...

Sau phần đọc và tuyên thề là Nghi lễ cắt tiết gà, uống “Kim kê huyết tửu” diễn ra theo truyền thống. Máu gà trống được hòa vào bình rượu lớn. Sau đó, các chức sắc trong làng truyền tay nhau uống một ngụm khẳng định sự đoàn kết thực hiện đúng lời thề. Tiết gà được pha với rượu chia đều cho mỗi người một chén nhỏ như thể hiện sự đồng tâm của cả cộng đồng. Theo các cụ cao niên trong làng, máu linh kê rất linh thiêng. Từ xa xưa, gà là linh vật có thể liên thông giữa trời và đất, ánh sáng và màn đêm bằng tiếng gáy. Do đó, gà trống hành lễ phải có các đặc điểm như: lông vàng, chân vàng, mỏ đỏ, mào cờ.

Lễ hội Minh thề không chỉ mang giá trị về lịch sử, văn hóa, giáo dục mà còn có tính thời sự trong việc xây dựng trật tự, kỷ cương, thượng tôn pháp luật, phòng chống tham nhũng, lãng phí. Những lời Hịch văn Minh thề ngắn gọn, xúc tích vang lên thể hiện những giá trị về đạo đức, lối sống, phép tắc ứng xử trong cộng đồng và góp phần tạo dựng đạo lý “Chí công vô tư”, giá trị đạo đức, sự chính trực, liêm khiết. Lễ hội Minh thề góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, đạo đức, lối sống, tình làng, nghĩa xóm cho các thế hệ người dân địa phương.

Theo Chủ tịch UBND xã Thuận Thiên, huyện Kiến Thụy Phạm Văn Tài, trong tiến trình lịch sử, Hịch văn Minh thề trở thành một hệ tư tưởng mở, luôn bồi đắp những giá trị mới cho phù hợp, có tính đại diện, thể hiện bản sắc của cộng đồng địa phương. Đồng thời, phản ánh sự đa dạng văn hóa và sự sáng tạo của con người được kế tục qua nhiều thế hệ, có khả năng phục hồi và tồn tại lâu dài, được cộng đồng đồng thuận và cam kết bảo vệ.

Lễ hội Minh thề mang những giá trị sâu sắc, độc đáo, đặc biệt có tính thời sự về xây dựng trật tự, kỷ cương, tinh thần thượng tôn pháp luật, phòng chống tham nhũng, lãng phí cho các thế hệ hôm nay và mai sau. Qua đó, giáo dục, định hướng nhân dân cách sống, phẩm chất đạo đức trung thực, chí công vô tư... Đây cũng là sợi dây kết nối tình làng nghĩa xóm, tình yêu thương đùm bọc, tinh thần tương thân tương ái trong xã hội cộng đồng làng xã, làm phong phú thêm nét đẹp văn hóa miền quê đất Cảng...

Những năm trở lại đây, Lễ hội Minh thề thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương về dâng hương, vãn cảnh. Người dân địa phương tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị để những nét đẹp của Lễ hội Minh thề được lan tỏa rộng rãi. Lễ hội Minh thề của Làng văn hóa Hòa Liễu, xã Thuận Thiên, huyện Kiến Thụy, TP. Hải Phòng có ý nghĩa rất quan trọng trong việc xây dựng nếp sống văn hóa liêm chính, văn hóa không tham nhũng trong cán bộ đảng viên và nhân dân...