Đánh giá kỹ tác động của việc thành lập mới các Tòa án sơ thẩm chuyên biệt

Chỉ thành lập tòa sơ thẩm chuyên biệt ở những nơi đủ điều kiện

Qua nghiên cứu Dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi), báo cáo thẩm tra của Uỷ ban Tư pháp các tài liệu liên quan, ĐBQH Đặng Bích Ngọc bày tỏ đồng tình và thống nhất cao với sự cần thiết phải sửa đổi Luật hiện hành nhằm khắc phục những tồn tại, hạn chế trong tổ chức thực hiện và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của ngành Toà án. Tuy nhiên, cơ quan soạn thảo cần tiếp tục rà soát với các luật có liên quan, nhất là các luật lĩnh vực tư pháp để đề xuất sửa đổi, bổ sung cho phù hợp.

Về tổ chức và thẩm quyền thành lập các Tòa án nhân dân tại Điều 4, ĐBQH Đặng Bích Ngọc đánh giá, quy định tại dự thảo đã cụ thể hoá Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới; bảo đảm tính độc lập của Toà án theo thẩm quyền xét xử và giữa các cấp Tòa án. Hiện nay, tổ chức Toà án vẫn đang gắn với địa giới hành chính, nhiều vụ việc khi xét xử còn có yếu tố chi phối bởi chính quyền, thậm chí, chịu sự tác đông của lãnh đạo các địa phương. Dẫn đến nguyên tắc Toà án xét xử độc lập bị ảnh hưởng. Đây có thể là một trong những nguyên nhân ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng xét xử. 

Đại biểu cho biết, thời gian qua, số lượng án hành chính mà người bị kiện là Chủ tịch UBND từ tỉnh đến huyện ngày càng nhiều. Trong đó, có những vụ mà Thẩm phán khi được phân công giải quyết vụ việc còn tâm lý e ngại, dẫn đến tiến độ và chất lượng xét xử các vụ án hành chính còn chưa cao. “Qua khảo sát tại địa phương, nhiều ý kiến đề nghị xem xét khó khăn, bất cập này trong tổ chức thi hành Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 để thực hiện tốt định hướng phát triển lâu dài của ngành Toà án với đúng tinh thần “Toà án là cơ quan xét xử của Nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, đại biểu Đặng Bích Ngọc chia sẻ.

Cũng theo đại biểu, thực tế hiện nay, sự phát triển của khoa học, công nghệ cũng kéo theo rất nhiều loại tội phạm tinh vi, có tính chất đặc thù, tội phạm công nghệ cao. Điều này cũng đòi hỏi Thẩm phán, Thư ký, cán bộ làm việc tại các Tòa án chuyên biệt phải có trình độ, chuyên môn cao, có kinh nghiệm và kiến thức thực tiễn và thường xuyên được đào tạo kỹ năng thu thập chứng cứ, xét xử, bảo đảm đúng người, đúng tội. Do đó, việc thành lập Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt sẽ bảo đảm tính chuyên nghiệp trong tổ chức và hoạt động, phát huy trình độ chuyên môn cao của Thẩm phán, Hội thẩm, nâng cao chất lượng xét xử các vụ án. Tuy vậy, Ban soạn thảo cần đánh giá kỹ lưỡng tác động của việc thành lập mới các Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt. Nhất là, bảo đảm phù hợp khối lượng công việc, tránh tình trạng quá tải hoặc chồng chéo với các TAND khác gây lãng phí nhân sự và ngân sách.

Bên cạnh đó, để tạo sự thống nhất trong tổ chức thực hiện TAND sơ thẩm chuyên biệt, đại biểu cũng đề nghị, nên quy định về tiêu chuẩn, tiêu chí, điều kiện để Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập, giải thể Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt; quy định phạm vi thẩm quyền theo loại việc của Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Với nguyên tắc chỉ thành lập Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt ở những nơi bảo đảm đủ điều kiện.

Bổ sung quy định về trình tự, thủ tục thu thập chứng cứ

Liên quan đến điều chỉnh nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án nhân dân trong thu thập chứng cứ (tại Điều 15), đại biểu Đặng Bích Ngọc cho rằng, quy định tại dự thảo đã có sự thay đổi so với Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014. Tuy nhiên, qua khảo sát tại địa phương, Đoàn ĐBQH tỉnh Hòa Bình nhận được ý kiến, kiến nghị phản ánh về bất cập trong việc giao trách nhiệm thu thập chứng cứ cho Tòa án, phối hợp cung cấp tài liệu, chứng cứ do các cơ quan quản lý nhà nước nắm giữ. Đặc biệt, là các vụ việc liên quan đến tranh chấp quyền sử dụng đất. Do đó, cần cân nhắc việc lược bỏ hoàn toàn trách nhiệm thu thập chứng cứ của Tòa án nhân dân như quy định tại dự thảo Luật. Bởi, trình độ dân trí, ý thức pháp luật của người dân, nhất là người lao động còn hạn chế, trong khi cơ chế luật sư, người bào chữa chưa đáp ứng được nhu cầu của người dân.

Theo đại biểu, nhiều người dân không có đủ thông tin và điều kiện đến cơ quan có thẩm quyền để thu thập chứng cứ; cơ quan nhà nước không tự cung cấp chứng cứ cho người dân nếu không có yêu cầu, đề nghị của cơ quan có thẩm quyền; pháp luật tố tụng quy định “đương sự không có quyền yêu cầu Tòa án thu thập tài liệu, chứng cứ trong mọi trường hợp mà chỉ có quyền yêu cầu Tòa án hỗ trợ thu thập tài liệu, chứng cứ nếu đương sự không thể thu thập được và trong những trường hợp do pháp luật quy định”.

Do đó, để phù hợp với chủ trương của Đảng về xây dựng một nền tư pháp phục vụ Nhân dân, đại biểu Đặng Bích Ngọc đề nghị, tiếp tục quy định về nhiệm vụ, quyền hạn trong thu thập tài liệu, chứng cứ của Tòa án nhân dân nhưng bổ sung quy định chặt chẽ về trình tự, thủ tục trong thu thập chứng cứ, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước trong cung cấp tài liệu chứng cứ theo yêu cầu của Tòa án nhân dân để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho Tòa án thực hiện công tác thu thập tài liệu, chứng cứ.

Về bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án nhân dân trong giải quyết, xét xử vi phạm hành chính (khoản 3, khoản 4, Điều 26), đại biểu cũng đề nghị: quy định rõ, cụ thể nội hàm các vi phạm hành chính thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân để bảo đảm tính minh bạch, tránh sự trùng lặp với thẩm quyền quyết định xử phạt vi phạm hành chính của các cơ quan khác và tạo thuận lợi cho việc đánh giá sâu sắc, sát thực về tác động của chính sách và tính khả thi trong thực tiễn.